Vanaf zes jaar

Toon Tellegen, Marit Törnqvist (ill.): Pikkuhenki

door Chris Bulcaen

6+ - In dit sprookje houdt Toon Tellegen zich aan de regels van het genre, maar voegt daar een paar bijzonderheden aan toe, zoals een onzichtbare hoofdpersoon, een dubbele afloop en de hem eigen manier om morele vraagstukken ogenschijnlijk terloops te verwerken in het verhaal. Het is een ongemeen boeiend sprookje over macht en vrijheid, waar de illustraties van Marit Törnqvist en de muziek van Klaas ten Holt eigen accenten aan toevoegen.
 
Pikkuhenki (een samenstelling van twee Finse woorden, 'pikku', 'klein' en 'henki', 'geest') is een piepkleine, voor het menselijke oog onzichtbare heks, die te weten wil komen hoe ver haar macht reikt. Daartoe vliegt ze bij dieren en mensen de hersens binnen en commandeert ze hun gedachten. Ze hitst een hond en vervolgens een dansende beer op om hun ketenen te breken, maar na hun kortstondige vrijheid volgt een harde afstraffing. "Pikkuhenki was geen engel, maar een heks", besluit de auteur laconiek. Overtuigd van haar krachten richt het heksje zich vervolgens op de inwoners van de hoofdstad, die lijden onder het juk van een boosaardige keizer. Via een kleine jongen dwingt ze die keizer op de knieën. Pikkuhenki lijkt meer vreugde te beleven aan die harde straf dan aan de vrijheid die ze aan het volk en de dochter van de keizer schenkt, maar uit een laatste scène blijkt dat er wel degelijk een wending ten goede heeft plaatsgevonden in het denken van Pikkuhenki over de macht van heksen.
 
Tellegen kadert een vertrouwde sprookjesplot over het beëindigen van de absolute macht door een wonderlijke gebeurtenis in een verhaal dat meer met keuze en persoonlijke verantwoordelijkheid te maken heeft dan in sprookjes meestal het geval is. Zoals steeds alludeert Tellegen op die morele boodschap met een enkel woord, en moet je haar vooral aflezen uit de ultieme daden van het hoofdpersonage. In dit sprookje komen minder van die curieuze zinnetjes voor die we kennen uit Tellegens dierenverhalen, maar wel vind je hier zijn typische afgemeten stijl. Opvallend zijn de opsommingen, waarin de auteur heel plastisch de verschrikkingen van de heksen of het krioelen van de mensheid beschrijft. In die opsommingen bouwt hij grappige verwijzingen naar bekende sprookjes in, wat herhaald en aangevuld wordt in de illustraties.
 
Marit Törnqvist koos in haar illustraties voor een Russisch aandoende setting en kleurenpalet. Ze schilderde zowel detailrijke overzichtsplaten van het koninkrijk of de mensenmassa, als verlaten scènes die de pijn van de hoofdfiguren uitdrukken. Een uitgekiend gebruik van goudverf trekt de aandacht naar bepaalde hoeken of details. Törnqvist slaagt erin het verhaal tot in de kleinste puntjes weer te geven, voegt er zelfs nog zaken aan toe en weet ook de grimmige sfeer enigszins te verzachten. Intrigerend is hoe ze de onzichtbare heksen vormgaf via een oerbeeld. Ze worden gesymboliseerd door een klein, donker bosje van kromme stammen en een rijk bladerdek, waarvan Törnqvist nu eens het mysterieuze dan weer het duistere benadrukt. Op een plaat bij het colofon heeft het bosje, eens Pikkuhenki haar ultieme daad heeft gesteld, een lieflijk besneeuwd uitzicht gekregen. In de naar het bosje opgaande vrolijke stoet heeft de illustratrice nog een aardige verrassing in petto.
 
Tellegen schreef deze tekst al in 2000, in interactie met de componist Klaas Ten Holt. Het stuk werd opgevoerd in Het Concertgebouw, en de toen bij Donemus verschenen cd wordt aan het boek toegevoegd, al kun je ook een versie zonder cd kopen. Tellegen vertelt op rustige maar expressieve wijze het verhaal -- je ervaart hoe goed Tellegens zinnen rollen --, afgewisseld met korte en langere muzikale stukken van een overwegend uit blaasinstrumenten samengesteld ensemble. Die muziek is een mengeling van vroeg-renaissancedansen en hedendaagse elementen, met enkele verwijzingen naar bekende klassieke werken voor kinderen. De muziek geeft het verhaal een wat plechtstatig karakter. In het midden zakt het niveau wel een beetje met te lange vertelpassages en een minder boeiende en passende muzikale omlijsting. Naar aanleiding van het verschijnen van het boek werd deze compositie opnieuw opgevoerd, ditmaal door het DoelenEnsemble, met Loes Luca als verteller.
 
Toon Tellegen, Marit Törnqvist (ill.): Pikkuhenki, Querido, Amsterdam 2005, 40 p. : ill. + cd. ISBN 9789463497664. Distributie L&M Books
 
Oorspronkelijk verschenen in De Leeswelp 2005 

deze pagina printen of opslaan