De Amerikaanse Dorothea Tanning (1910-2012) is in de eerste plaats
bekend als surrealistisch schilder. Hoe haar carrière in 1943 een boost kreeg
dankzij de bijval die de Duitse kunstenaar Max Ernst (1891-1976) voor haar werk
toonde, schetst kunstcriticus en schrijver Hans den Hartog Jager in de
inleiding bij de roman De kloof. Een
weekend. Van de vrouw achter de schilderijen was Max Ernst evenzeer onder
de indruk. In 1946 trouwden de twee. Ze woonden eerst een drietal jaar aan de
rand van de woestijn in Arizona en verhuisden vervolgens naar Frankrijk.
Nadat Max Ernst in
1976 overleed, keerde Dorothea Tanning terug naar de VS en besloot om meer te
gaan schrijven. Na zich eerder al aan korte verhalen te hebben gewaagd, schreef
ze in de jaren na de dood van haar man poëzie, memoires en één roman, zijnde De kloof. Een weekend. Die gaat over een
weekendje georganiseerd door Raoul Meridian, de potsierlijke eigenaar van de
ranch Windcote, een immens landgoed, dat ‘plompverloren als een ingeslagen
meteoriet’ in de Amerikaanse woestijn ligt.
Een eerste versie van dit
verhaal had Dorothea Tanning al in 1943 in een tijdschrift gepubliceerd. Ze herwerkte
dit nadien tot een novelle, die ze in 1977 in eigen beheer uitgaf. Ook aan de
novelle bleef ze nog verder schaven. In 2004, toen ze al vierennegentig was, kwam
ze naar buiten met het eindresultaat, dat nu is vertaald naar het Nederlands.
De eigenaar
van de ranch Windcote is een pafferige man, die ondanks zijn afstotende
uiterlijk toch een zekere luister uitstraalt. Hij jaagt zijn vleselijke driften
na en is er daarbij vooral op uit om vrouwen te overmeesteren. Tijdens het
bewuste weekend zet hij zijn zinnen op de jonge, knappe Nadine Coussay, die hij
leerde kennen op een receptie in de schaduw van de filmstudio’s in Hollywood.
Nadine is in
de ban van de eindeloze zandduinen rond Windcote, van het pompeuze landgoed en tot
op zekere hoogte ook van haar gastheer. Albert, haar verloofde die ze met veel
moeite heeft weten mee te tronen, loopt daardoor nogal verloren. In zijn eentje
belandt hij op de etage met de privévertrekken van Meridians huisgenoten: de zevenjarige
Destina en haar gouvernante.
Destina is Meridians adoptiedochter. Aan de afstamming van dit
zonderlinge meisje is de proloog van de roman gewijd. Die is ondanks de
ondertitel ‘(chronologie)’
moeilijk te volgen, want sinds enkele generaties heeft de ene na de andere
Destina een Destina op de wereld gezet, wat een behoorlijk verwarrende stamboom
oplevert. In de roman speelt de overgrootmoeder van het meisje overigens ook een
belangrijke rol. Deze Destina – ‘de barones’ – is in de ogen van Meridian een
lastige erfgename. Om die reden heeft hij haar weggestopt in een huis op een
uithoek van het landgoed.
De gouvernante maant de ronddolende Albert met klem aan om
zich terug bij de andere gasten te voegen, maar de dochter des huizes houdt hem
aan het lijntje. De gebiedende, manipulatieve houding van de zevenjarige Destina
staat in fel contrast met haar popachtige aura. Aan Albert vertrouwt ze onverwacht
haar grote geheim toe, namelijk dat ze een vriend heeft, een bergleeuw, die
vlakbij in de canyon woont en haar begrijpt als geen ander.
Zijn gesprek met haar is als de
dominosteen die valt, waarna de overige onherroepelijk volgen. Want wanneer Albert
zich – laattijdig tot ongenoegen van de gastheer – bij het dinerende gezelschap
aansluit, stuurt hij de conversatie aan tafel onder invloed van Destina’s ontboezeming
over de leeuw richting de wildernis, die zich onder het geheugen van de kale woestijn
zou bevinden. Aangetrokken door het mysterie voorbij de hekken rond het
landgoed zullen enkele gasten, in navolging van Destina, later op de avond de canyon
ingaan. Zo heeft Destina, zonder dat de aanwezigen op Windcote zich ervan
bewust zijn, een hand in de schokkende finale.
De nu
eens grimmige en dan weer poëtische taferelen die Dorothea Tanning kunstig in
woorden neerkwast, ademen drama. Net als in haar schilderijen hanteert ze herkenbare
bouwstenen, om er vervolgens scherpe, maar vervreemdende beelden en een symboolrijke
plot mee uit te werken. Eerder dan een verhaal over mensen van vlees en
bloed is het best spannende De kloof. Een
weekend dan ook een literair werkstuk dat net als een surrealistisch
schilderij appelleert aan dromen, fantasieën en het onderbewuste.
Dorothea Tanning: De
kloof. Een weekend, Orlando, Amsterdam 2019, 175 p. ISBN 9789493081246. Vertaling van Chasm. A weekend door Annelies De
hertogh en Els de Roon Hertoge. Distributie Elkedag Boeken
deze pagina printen of opslaan