Adolescenten

JEUGDBOEKEN NR. 5, MEI 2024

Kirsten Boie: Nachtzwart

door Henk van Viegen

Sterven helemaal aan het eind van de Tweede Wereldoorlog, vlak voor de bevrijding, daarvan vind je wel verhalen en getuigenissen in Nederland en België. Zoals over achtergebleven Duitsers die, al dan niet in paniek, gaan schieten en over transporten van mensen uit concentratiekampen die bij vergissing door de geallieerden worden gebombardeerd. Kirsten Boie beschrijft een schrijnende episode uit de laatste oorlogsdagen in Duitsland, in het stadje Penzberg, vlak onder München. De vrije radio heeft net meegedeeld dat de oorlog in het gebied als geëindigd beschouwd mag worden en dat de oude burgemeesters hun plek in het stadhuis weer kunnen innemen. En dat dan uitdrukkelijk zonder wraak, alles op vreedzame wijze.
 
Door een noodlottig toeval is er juist een regiment van de Wehrmacht in de buurt. Het is onderweg naar de zogenoemde Alpenvesting, een vooral door desinformatie gestuurd idee van een laatste nazibolwerk in de Zwitserse Alpen. Het Centraal Ministerie geeft de leider van de troep, luitenant-kolonel Ohm, het bevel de orde in Penzberg te herstellen, en de opstandelingen af te schieten. Het regiment krijgt bij de uitvoering hulp van de bloedfanatieke Weerwolven, die ‘s nachts, gestimuleerd door een heleboel drank, nog een stelletje ‘verraders’ uit het stadje ophangen.  
 
Boie stuitte op dit stukje geschiedenis en constateerde dat de uitvoerders van de gruweldaden nauwelijks tot niet gestraft waren. Ze vertelt hierover in het nawoord. Uit woede hierom, en ook om te helpen voorkomen dat er een streep gezet gaat worden onder/achter het naziverleden, tekende zij dit verhaal op. Mede omdat er in onze tijd weer groepen en politieke partijen volop in beeld zijn met duidelijk nationaal-socialistische sympathieën. Ze geeft hierin ook aan wat de houding van het stadje Penzberg tegenover dit stukje verleden is: tamelijk ingehouden, je moet je best doen een gedenkteken te vinden, en de informatie daarop is summier.
 
In snel tempo, en in de omvang van een novelle, vertelt ze dit inktzwarte verhaal. De twee delen (‘De dag van de moorden’ en ‘De nacht van de moorden’) en het nawoord elk duidelijk gemarkeerd met een pikzwarte pagina, de pagina’s hebben bovendien allemaal een gerafelde rouwrand. Ze kiest als hoofdpersonen onder de mensen die toen leefden twee fictieve tieners. De een de is dochter van de slager, Marie. Haar vader is dolblij dat de oorlog eindelijk afgelopen lijkt, en Marie met hem. De ander, Schorsch, is de zoon van een plaatselijke politieman, hoofdagent Lahner. Een derde jongere is Gustl, een overtuigde nazi, tevens Weerwolf. Soms vertelt Boie vanuit een personage, soms als een soort verslaggever, en nu en dan met een echte vertellersstem die vette vooruitwijzingen geeft (als: ‘Was Rummer [de oude burgemeester] deze ochtend maar niet zo goedgelovig geweest’) en zich daarbij soms als ik presenteert (‘Maar ik loop op de zaken vooruit. De moorden moeten eerst nog worden gepleegd’).
 
Het is logisch dat Boie de jongeren centraal stelt, die vooral moet ze zien te bereiken. De lezers kunnen zich waarschijnlijk gemakkelijk identificeren met de twee hoofdpersonen, in politiek en relationeel opzicht. En in zekere zin ook wel met de overwegingen van Gustl, gestuurd door woede over de twijfelzucht van zijn vader als het gaat om het steunen van de nazi’s. Tot aan het slot dan, als hij enorm over de schreef gaat. Hoewel Marie eens een oogje had op de mooie Gustl, blijkt al meteen op de beginpagina’s dat er iets broeit tussen Marie en Schorsch.
 
Schorsch is cruciaal voor de moraal. Hij zit in een spagaat: verliefd op een meisje dat zich verheugt op de bevrijders, en met een vader die voor het naziregime werkt. Het zorgt er wel voor dat Marie een beetje uit beeld raakt in het laatste stuk.
 
Nachtzwart werd bekroond met de Duitse Jeugdliteratuurprijs 2022. Daarvoor lijken het historische en actuele belang van het boek een verklaring. Het boek is verder wel interessant door de manier van vertellen, een echte verslaglegging, in snelle fragmenten, met wisselende personages. Aangezien dat ook geldt voor de reacties, de gevoelens en de gedachten van de verhaalfiguren, valt er weinig te doen voor de lezer. Dat hindert hier en daar, bij voorbeeld in een van de laatste hoofdstukken, vanuit Schorsch, waarin de verteller onnodig expliciteert wat er allemaal in hem omgaat en hoe goed hij bezig is. Maar deze manier van vertellen geeft wel perfect de chaos van de twee beschreven dagen weer.
 
De cover is er eentje in de sfeer van die van thrillers van enkele jaren geleden: een gezicht schemert boven de locatie. Waarschijnlijk is het Schorsch die wikt en weegt en tot een heldere keuze komt. Boies slotpagina is erg mooi. Ze wikkelt nog een paar draadjes af en krijgt het voor elkaar aan het eind van dit feitelijk onnodige drama, één dag voor de Amerikanen komen, nog iets van troost te bieden.
 
Kirsten Boie: Nachtzwart, Kluitman, Alkmaar 2024, 141 p. ISBN 9789020634820. Vertaling van Dunkelnacht door Elsbeth de Jager. Distributie L&M Books


deze pagina printen of opslaan