Nederlands proza

BOEKEN NR. 1, JANUARI 2024

Ann Graus: Het land waar de stenen je kennen

door Katja Feremans

‘Het land waar de stenen je kennen is meer waard dan het land waar de mensen je kennen’. Aan dit Berbers spreekwoord ontleent Ann Graus (1959, Leuven) de titel van haar sterk autobiografisch geïnspireerde debuutroman. Die biedt een inkijk in haar leven en legt ook een stukje Marokko bloot.  

Het boek begint in de jaren 1970. De hoofdpersoon, Ann, groeide toen in het Leuvense op in een conservatief Vlaams gezin. Toen ze nog op de middelbare school zat, kreeg ze een relatie met Mohamed. Hij was een universiteitsstudent uit Marokko. Ondanks de tegenkanting van haar ouders liet ze hem niet schieten. In 1981, nadat ze haar eerste jaar vertaler-tolk succesvol afrondde, reisden ze samen naar zijn geboortedorp. Die zomer is het hart van dit boek.
 
Na een bewogen autoreis wacht er haar een warm welkom bij Mohameds familie in het dorp Maâder, dicht bij het stadje Tiznit, op een honderd kilometer ten zuiden van Agadir. Ze logeren bij zijn moeder, zijn zusje Zohra en zijn broer Lahcen. Ann wordt van meet af aan ondergedompeld in het leven van dit Berbergezin. Het is een fascinerende tijd, maar te midden van Mohameds verwanten, buren en kennissen voelt ze zich ook vaak alleen. Zo worstelt ze met de kuise afstand die ze voor het oog van zijn familie tegenover hem in acht moet nemen. Daarnaast is ze dikwijls onzeker, omdat ze niet vertrouwd is met veel van de regels, codes en symbolen uit zijn cultuur.
 
Soms wordt de zoete inval bij Mohamed thuis haar te veel. Daar komt nog bij dat hij er zelf meer niet dan wel is. Hij neemt namelijk de rol op zich van de oudste zoon in een gezin zonder vader. Voortdurend is hij bijgevolg onderweg om allerhande zaakjes te beredderen. Waar hij dan precies uithangt en voor hoelang, daar hebben de vrouwen vaak het raden naar, temeer omdat er oponthoud loert achter zowat elke hoek die hij omslaat. In combinatie met zijn uithuizigheid ervaart Ann de nadrukkelijke aanwezigheid van zijn familie en het ermee gepaard gaande gebrek aan privacy vaak als benauwend. Als ze toch eens een moment voor zichzelf heeft, kan ze nauwelijks een kant op. Op eigen houtje iets ondernemen zou immers ongepast zijn.
 
Ze kijkt ernaar uit om Mohamed na die epische zomer weer voor zichzelf te hebben, maar eenmaal terug in België ziet ze zich geconfronteerd met nieuwe complicaties. Zijn studies raken in het slop en de clash tussen zijn achtergrond en de hare blijkt mettertijd vele malen groter dan zij in haar jeugdige overmoed dacht. Hoe het verdergaat tussen hen beschrijft ze in vogelvlucht. Daarbij voert ze de vaart en de spanning op. Dit versnelde tempo houdt ze ook aan in de laatste episode, waarin ze veertig jaar na die bewuste zomer opnieuw naar Maâder reist.
 
Ann Graus heeft Het land waar de stenen je kennen in het Nederlands geschreven en vervolgens vertaald naar het Frans. Beide versies zijn tegelijkertijd verschenen. Nuchter en afstandelijk zet ze de jaren 1970 neer, waarin ze zich ontworstelde aan het ouderlijke juk. Voor de gebeurtenissen die vanaf de zomer van 1981 een nieuwe wereld voor haar openden, schakelt ze over van de derde naar de eerste persoon. Ze beschrijft haar verblijf bij Mohameds familie in Marokko intens en met veel oog voor de bonte couleur locale. Die komt overigens terug in de aarderode snee van het boek, die bedrukt is met Berbertekens en -symbolen. Het meest ontwapenend is Ann Graus, wanneer ze zowel haar ervaring met de verrijkende als met de ontwrichtende kracht van cultuurverschillen belicht.
 
Ann Graus: Het land waar de stenen je kennen, Houtekiet, Antwerpen 2023, 278.p. ISBN 9789052403984. Distributie VBK België 

deze pagina printen of opslaan