Vertaald proza

BOEKEN NR. 9, NOVEMBER 2023

Juan Gabriel Vásquez: De terugblik

door Hugo Van Hoecke

Sergio Cabrera, de man wiens turbulente leven, of toch een significant deel daarvan, in deze roman wordt uitgevlooid en die op dit moment als Colombiaans gezant in China zijn fin-de-carrière beleeft, zal bij weinigen een belletje doen rinkelen. Het is doordat zijn landgenoot en jarenlange vriend Vásquez diens wedervaren zo overweldigend (en leerzaam) vond dat deze partiële biografie er kwam. Cabrera’s levensjaren vóór zijn 25ste waren inderdaad ronduit spectaculair, en Vásquez is nu eenmaal een notoir romanschrijver, vandaar.  

Daaruit is een verhaal voortgekomen dat een evenwicht nastreeft tussen biografie en roman. Zelf heeft de auteur daar grondig over nagedacht, zoals hij aangeeft in een kort nawoord. Een biografie houdt zich aan een zakelijke opsomming van feiten, een roman daarentegen schept een ordening ‘waarbij betekenissen worden opgeroepen of blootgelegd die bij een eenvoudige inventarisatie van gebeurtenissen onzichtbaar blijven’, of nog: ‘het door het zichtbare heen dringen en onthullen wat verborgen of geheim is’. De Terugblik, aldus Vásquez, ‘is een fictief werk, maar er komen geen verzonnen episodes in voor’. Zoiets heet ‘interpretatie’: het verbeeldend lezen van andermans leven.
 
Het levensverhaal dat we opgediend krijgen is bijzonder spectaculair. De drie hoofdepisodes in dit boek spelen zich achtereenvolgens af in Medellin, Colombia, waar de basis gelegd wordt voor Sergio’s latere levenstraject; in Peking, China, waar het gezin Cabrera in 1960 arriveert -- Sergio is dan 10 jaar oud -- en waar de jongeman gaandeweg verstrikt raakt in het door Mao gepromote samenlevingsideaal, dat uitmondt in de Culturele Revolutie van de Rode Gardisten; en tenslotte - vanaf zijn 19de – opnieuw in Colombia, waar Sergio zich bij de guerrilla aansluit om aldaar de in China opgedane revolutionaire concepten te doen aarden. Geef toe, zoiets geeft een tiener een bewogen stuk levenservaring mee. Elk van deze episodes had zowaar een aparte roman kunnen worden.
 
De reden waarom het gezin in China terechtkomt wortelt in het familiale verleden en dat is de reden waarom de auteur daaraan behoorlijk wat aandacht besteedt. Sergio’s ouders zijn overtuigde Spaanse republikeinen die uit het roerige Spanje van de jaren 1930 naar Colombia uitwijken, maar er van de regen in de drop terechtkomen: ook Colombia krijgt te maken met een burgeroorlog. De links-revolutionaire ideeën van vader Fausto botsen andermaal met het bestel zodat zijn leven als voordrachtkunstenaar er onmogelijk wordt. Sergio pikt als puber beide kenmerken van zijn vader op: diens rebelsheid en diens artistieke geest. De rebelsheid zal hij in China tot volle rijpheid laten komen om die nadien, in het Colombiaanse oerwoud, om te zetten in de harde praktijk. Zijn artisticiteit komt pas veel later tot ontplooiing, wanneer hij als ontgoochelde revolutionair tot het besluit komt: ‘Ik heb niets te zoeken in China. En in Colombia ook niet’. Maar de ommekeer die uit dit besef voortvloeit en die hem later omvormt tot bekwaam filmregisseur – zijn vierde levensepisode zeg maar – valt grotendeels buiten de begrenzing van dit boek.
  
Naarmate de roman/biografie vordert wordt het introspectief gehalte intenser. Waarvoor is dit allemaal nuttig geweest? Hoe kan het gebeuren dat iemand zonder weerstand meegesleept wordt in een roekeloze rage, zich laat verleiden door de ‘obscene routine’ van oerwoudrebellen? Jeugdige onbezonnenheid? In een commentaar op De terugblik zegt de nu 73-jarige Sergio in hoogsteigen persoon daar zelf over: ‘Dit gaat over onze relatie met ideologieën, hoe ideeën ons privé- of emotionele leven opbouwen’. Dat gezegde illustreren was zeker voor Vásquez, de auteur, een motief om zijn roman te schrijven, maar daar bovenop erkent hij dat, ik citeer: ‘het ordenen van andermans verleden de efficiëntste manier was om de wanorde van mijn eigen heden het hoofd te bieden’. Wanorde in de hand gewerkt door het schijnbaar stuurloze leven in onze dagen, zoals hij dat ervaart.  
 
Het voorgaande in acht nemend zou je dus deze partiële biografie ook enigermate een kritische ideeënroman kunnen noemen. Maar even zo goed bevat hij elementen van een reportageroman, een avonturenroman, ja zelfs een thriller. Soms treedt het ene aspect op de voorgrond, soms een ander. Overal loert de bekommernis om geen relevant biografisch detail onvermeld te laten, ook al is die relevantie niet altijd duidelijk. Ik durf het woord ‘omslachtig’ niet echt te gebruiken, maar soms gaat het toch wel die richting uit. Anderzijds is het ook zo dat het bredere kader enigszins onderbelicht blijft – zo bijvoorbeeld de complexe Spaanse Burgeroorlog – wat lezers uit onze contreien wel kan hinderen. Maar alleszins levert Vásquez hiermee een spektakelrijk tijdsdocument af, inclusief een inkijk in hoe indoctrinatie werkt.
 
Juan Gabriel Vásquez, De terugblik, Signatuur, Amsterdam 2023, 540 p. ISBN 9789056727062. Vertaling van Volver la vista atrás door Brigitte Coopmans. Distributie Standaard Uitgeverij 

deze pagina printen of opslaan