Nederlands proza

BOEKEN NR. 8, OKTOBER 2023

Elvis Peeters: De tijden

door Jooris van Hulle

Het schrijversechtpaar Jos Verlooy en Nicole van Bael publiceert – onder het schrijverspseudoniem Elvis Peeters -- met De tijden een roman die een soort mentaliteitsgeschiedenis omvat van de voorbije eeuw, met een opstap naar het eerste kwart van onze eenentwintigste eeuw. Van vader Emiel, diens dochter Hannelore en kleinzoon Matteo wordt een familiegeschiedenis in kaart gebracht die de zoektocht moet verbeelden naar houvast in een snel evoluerende maatschappij. Met binnen de drie delen afwisselend ik-delen en auctorieel opgevatte fragmenten wordt een spel gecreëerd van directe betrokkenheid en een afstandelijkere benadering en beschouwing. Opvallend daarbij is dat het openingsdeel, waarin wordt gefocust op Emiel, het breedst wordt uitgewerkt: aan hem worden ruim honderd pagina’s gewijd, de overige leden van de familie moeten het stellen met elk de helft daarvan.  

Hoe Emiel zich – als lezer denk je vaak: ‘tegen beter weten in’ – staande zoekt te houden in de grote veranderingen die de voorbije eeuw hebben getekend, is het verhaal van de kleine man die het moet opnemen tegen wat hem gaandeweg meer en meer isoleert binnen zijn eigen omgeving. Geboren in 1929, heeft Emiel keer op keer te maken met tegenslagen: als kind werd hij getroffen door een blikseminslag, die maakte dat hij geen kleuren meer kan onderscheiden. Voor hem speelt dan verder nadrukkelijk mee dat iemand als Gisèle, zijn eerste en niet te evenaren aanbedene, zich totaal engageert in haar inzet voor het lot van de onderdrukte arbeiders – zij zal het tot parlementariër schoppen – en onbereikbaar wordt en blijft voor hem. Hij moet op zijn boerderijtje in Hoeigem het hoofd boven water zien te houden, zijn huwelijk met Odette blijft in wezen vlak en kleurloos. Uiteindelijk verliest hij zijn hoeve, omdat hij die borg had gesteld voor zijn zus die naar Congo was uitgeweken, maar daar alles kwijtspeelde en berooid naar België moet terugkeren. Emiel wordt magazijnier, de strijd lijkt gestreden voor hem:
 
’Hij had elke dag tegen de elementen gevochten, niet tegen regen en wind en droogte en vrieskou, daar wist hij zich naar te plooien en buigen, daar leefde hij mee, nee, de elementen waren de nietsontziende zucht naar efficiëntie, naar rendement waartegen hij veldslag na veldslag had verloren.’
 
Peeters slaagt er wonderwel de empathie van waaruit het levensrelaas van Emiel wordt verteld, tastbaar ter maken voor de lezer.
 
Overkoepelend leidmotief in de drie delen is de muziek. Aan elk fragment gaat een excerpt vooraf uit een song die voor de tijd die beschreven wordt, als exemplarisch geldt. Voor Emiel is dat de jazz, voor Hannelore en Matteo is het de beat en discosound. Hannelore ontvlucht het huis, komt in Londen terecht en zal zich gaandeweg – zie de parallellie met het leven van haar vader – meer en meer ‘eenzaam in een verschroeide wereld’ gaan voelen. Uiteindelijk zal ze na de bankencrisis met het faillissement van de Lehmann-brothers, berooid terugkeren naar Brussel.
 
Zo wordt de overgang gemaakt naar kleinzoon Matteo, die het tot jurist schopt, maar in zijn relatie al even weinig hoopvols te bieden heeft. In een in wezen weinigzeggende uitweiding heeft Peeters het over zijn vriendin Myrthe, met wie hij een soort knipperlichtverhouding heeft die, als het op intimiteit aankomt, niet verder reikt dan het punt waarop hij haar, als ze een diarree-aanval heeft gehad, kan en mag schoonvegen. Opvallend ook hoe Peeters hier in de figuur van Myrthe de opkomst van het extreemrechtse ideeëngoed te berde brengt. Maar al bij al lijkt het de auteurs minder goed af te gaan in de beschrijving van ‘de tijden’ van Hannelore en Matteo. Een zekere verkramping staat de geloofwaardigheid in de weg.
 
Het kan dan ook geen toeval zijn dat proloog en epiloog teruggrijpen naar het personage van Emiel. Hij is het die het sterkst naar voren treedt binnen het geheel. En hij is die maakt dat De tijden dan toch weet te boeien.
 
Elvis Peeters: De tijden, Manteau, Antwerpen 2023, 223 p. ISBN 9789022340387. Distributie Standaard Uitgeverij

deze pagina printen of opslaan