Het verkeerde hart. Familiaire fictie

Jan Baeke is een bijzonder dichter. Hij lijkt te schrijven vanuit zijn eigen vertrouwde omgeving, maar tegelijk beweegt hij zich daarbij graag op de grens van de vervreemding. Dat gebeurt opnieuw in zijn jongste bundel die zich paradoxaal genoeg aandient als ‘familiaire fictie’. Aan de ene kant worden herkenbare gebeurtenissen als vreemd voorgesteld, aan de andere kant wordt het bizarre gepresenteerd als volkomen normaal. Vaak maakt de dichter daarbij gebruik van een groteske uitvergroting van bepaalde details. Ook creëert hij personages als Eddy, de nogal primitieve narcist, of de immer twijfelende Samantha, alter ego’s van zijn eigen lyrische ik. De hele ‘familie’ die hier wordt opgeroepen is door en door neurotisch, nauwelijks in staat om zich te handhaven in een onoverzichtelijke, voortdurende veranderende wereld.  

Baeke roept inderdaad een wereld op waarin mensen vervreemd zijn van hun omgeving, hoe routineus hun  bestaan ook mag zijn. Voortdurend wordt de vanzelfsprekendheid doorbroken door het bewustzijn: de personages worden overvallen door twijfels en vragen. Die mentale processen overheersen de meeste gedichten, maar de angsten worden steevast gecounterd (maar ook deels veroorzaakt) door creatieve verbeelding en allerlei associaties. In het spoor van de personages en de verteller moet ook de lezer vastzitten in dit universum, waarin alles een soort van symbolische betekenis lijkt te bezitten, een samenhang die zich echter nauwelijks laat ontsluiten. Typerend daarvoor is bijvoorbeeld een indringende reeks als ‘Welke plek kan die afwezigheid innemen?’, die de spanning laat zien die inherent is aan afscheid: er zijn de herinneringen die zich onophoudelijk aandienen, maar tegelijk heeft het verlies geresulteerd in een vervreemding, ook van de meest intieme plaatsen en gebeurtenissen. Het is een afstand die de hedendaagse dichter onmogelijk nog in taal kan overbruggen. Integendeel, net de poëzie intensifieert die breuk met de dagelijkse werkelijkheid, die verschijnt als raadselachtig maar vaak ook ronduit als beangstigend of als bedreigend. Het personage Samantha gaat bijvoorbeeld te rade bij een ‘Beslisser’, iemand die het midden houdt tussen therapeut en een God, maar veel heil brengt die communicatie niet tot stand.
 
Baeke werkt die verwarring ook stilistisch in de hand. Het lyrische ik lijkt volledig in controle over zichzelf en de verhalen die hij voor de lezer ophangt, maar de vele aarzelingen, hiaten en tegenspraken doen het tegendeel vermoeden. Net daardoor is deze bundel extra beklijvend.
 
Jan Baeke: Het verkeerde hart. Familiaire fictie, De Bezige Bij, Amsterdam 2022, 76 p. ISBN 9789403154718. Distributie Standaard Uitgeverij

© 2024 | MappaLibri