‘Er was eens een tijd waarin woorden begonnen te verdwijnen uit de taal van kinderen. Ze verdwenen zo geleidelijk dat bijna niemand het merkte – ze verdampten als water op steen.’
Verloren woorden. Een betoverboek is het ‘bezweringsboek’ dat de verdwenen woorden ‘terug moet toveren. Dus: lees, spel, vind en vertel.’ Je moet de vergeten woorden inderdaad gaan zoeken in een hele zwerm van letters, met een vinger erlangs trachten uit te spellen welk dier of welke plant in de wirwar verborgen zit. Op de volgende pagina staat dan een lettervers, waarvan de eerste letter van elke strofe of vers de naam vormen van het dier of de plant. Het is even zoeken in het begin, maar eens je doorhebt hoe het werkt, tonen de verborgen woorden zich vrij makkelijk.
Bibi Dumon Tak toont zich in de vertaling van Robert Macfarlanes verzen de taalkunstenaar die ze is. Als je bedenkt dat de Engelse ‘lark’ in het Nederlands ‘Leeuwerik’ heet, dat ‘newt’ ‘salamander’ wordt en ‘ivy’ ‘klimop’, dan kun je je voorstellen dat Dumon Tak wel wat inventiviteit aan de dag heeft moeten leggen om de versvorm van het acrostichon te kunnen bewaren. Maar niet alleen dat, het is opmerkelijk hoe vrij en toch getrouw aan toon, ritme en zienswijze ze Macfarlanes verzen vertaalt. Bij wijze van voorbeeld het oorspronkelijke gedicht ‘Ivy’ en Dumon Taks ‘Klimop’:
‘I am ivy, a real high-flyer.
Via bark and stone I scale tree and spire.
You call me ground-cover; I say sky-wire.’
‘Klimridder, dat ben ik, schorsverstikker, boompiraat.
Langgroeier, laatbloeier, luchtacrobaat.
Ik kruip omhoog, weg van de straat.
Muurbedekker, insectenwekker, vogelmaat.
Op naar boven, recht zo die gaat.
Plant die de bodem bedekt, ik? Nee hoor, hemeldraad.’
Bij de vaak bespiegelende verzen schilderde Jackie Morris weergaloze beelden. Elk dier, elke plant wordt in woord en beeld, eigenlijk van nul af aan – het zijn verloren woorden, tenslotte –aan de lezer gepresenteerd. In een eerste spread geeft Jackie Morris een sobere impressie, van bijvoorbeeld de hoge vlucht van een leeuwerik, of de grillige bolster van een kastanje, waarna naast het gedicht een detailbeeld volgt. Op de laatste spread biedt ze een bredere kijk op plant of dier in zijn biotoop. Schrijver en illustrator brengen zo een indringend en accuraat beeld van een twintigtal planten en dieren. Het boek in groot formaat imponeert direct, niet het minst door de fenomenaal knappe prenten, maar als je je erin verdiept veel meer nog door het doordachte concept en de krachtige samenhang van tekst en beeld.
De spreeuw:
‘Stel dat je mosgroen mengt met
staalblauw mengt met goudglans
dan nog maak je geen kans op de –
Pikdonkere oliegladde schitter en
schijn van spreeuwenvlerk.’
Morris vormt met de letterwolk een simpele suggestie van verzamelende vogels op elektriciteitsdraden – een beeld dat nog zelden te zien is. Naast het gedicht steekt een spreeuw in haar onvergelijkelijke ‘schitter en schijn’ krachtig af tegen een prominent goudkleurige achtergrond. Vervolgens vult de indrukwekkende spreeuwenvlucht de laatste spread: overrompelend, brutaal en gracieus in hun spectaculaire luchtballet.
‘Windhoos leert aan noorderlicht aan vliegenzwerm
aan scholen vis dat het –
ruisen, suizen, fluisteren, zwaaien, zwenken, draaien
van spreeuwenvlucht niet te leren is.’
Zoals de spreeuwenvlucht is deze evocatie adembenemend mooi.
Robert Macfarlane, Jackie Morris: Verloren woorden: Een betoverboek, Querido Amsterdam, 2019, 128 p. : ill. ISBN 9789021415451. Vertaling van The Lost Words: A Spell Book door Bibi Dumon Tak. Distributie L&M Books
© 2024 | MappaLibri