Kafka op het strand

Haruki Murakami, is allang niet meer alleen in Japan een grote ster. Onlangs was hij nog een van de kanshebbers voor de Nobelprijs voor Literatuur en in Praag nam hij de Kafka-prijs in ontvangst. Zijn pas vertaalde roman verwijst naar Kafka, en dat is maar een van de vele literaire en andere culturele verwijzingen die dit nieuwe meesterwerk bevat. Van Oedipus en Kenzaburo Oe tot de muziek van Prince of Haydn ? in de ruime wereld van Kafka op het strand is het allemaal op zijn plaats.
 
Een kluwen van verwijzingen
In Kafka op het strand lezen we afwisselend over het jongetje Kafka Tamura, dat van huis wegloopt en in allerlei bizarre situaties terechtkomt, en over Satoru Nakata, een oudere heer die met katten en stenen kan converseren. Kafka is de vijftienjarige zoon van een beeldhouwer, die in zijn vroege jeugd door moeder en zus verlaten werd. Hij beslist alles achter zich te laten en neemt de nachtbus naar Shikoku, een eiland ten zuiden van het hoofdeiland Honshu. Daar vindt hij werk en onderdak in de plaatselijke bibliotheek. Satoru Nakata is een zestiger die in zijn jeugd (tijdens de Tweede Wereldoorlog) samen met zijn klasgenoten tijdens een buitenles getroffen werd door een flauwte. Wanneer hij weer bij bewustzijn komt, is hij zijn geheugen en zijn lees- en schrijfvermogen kwijt. In plaats daarvan kan hij spreken met katten, een gave waar hij, eens volwassen, een bijverdienste van maakt: op vraag van buurtbewoners bezorgt hij verloren gelopen katten terug thuis. Op zoek naar lapjeskat Sesam wordt hij gedwongen kattenviller Johnny Walker te vermoorden, een man - natuurlijk met een hoge hoed en zwarte laarzen - die de beestjes tot magische fluiten verwerkt. Tijdens Nakata's vlucht, weg van de plaats van de misdaad, regent het vissen en bloedzuigers uit de lucht. Ook hij beslist om de brug naar Shikoku over te steken.
 
Hoe grotesk de avonturen ook zijn die deze twee eenlingen afzonderlijk van elkaar meemaken, je accepteert ze omdat ze nu eenmaal gebeuren in de wereld van Haruki Murakami. Fantasie en realiteit worden in al zijn boeken met elkaar verweven. Andere herkenbare ingrediënten zijn o.a. de verwijzingen naar videospelletjes, een mysterieuze verdwijning, en beelden als de steen en de haring. Deze motieven zijn als de maan in veel van de prenten van de 19e-eeuwse Japanse kunstenaar Tsukioka Yoshitoshi: ze vormen een deel van de handtekening van de artiest, maar hebben verder geen verborgen betekenis. De steen is dus steeds een steen, een haring steeds een haring.
 
Ook de literaire referenties zijn in Kafka op het strand weer legio. Zo zijn er tal van indirecte verwijzingen naar die andere Japanse grootmeester, Kenzaburo Oe, van wie Murakami in zijn jeugd een groot bewonderaar was. De kleine Oe werd op Shikoku geboren, het eiland waar het grootste deel van Kafka op het strand zich afspeelt. De latere schrijver verwerkte vooral in zijn vroege verhalen de traditionele, landelijke atmosfeer - die van heel Japan het langste op Shikoku bleef bestaan. Shikoku werd van oudsher aanzien als een mythisch gebied. Die beladen sfeer heerst ook in het woud dat Kafka Tamura betreedt: "De bomen worden steeds machtiger, de lucht wordt almaar dikker en zwaarder. Boven mijn hoofd groeien de takken zo dicht op elkaar dat ik de hemel nauwelijks kan zien. De aanwezigheid van de zomer, die daarnet nog vaag voelbaar was, is helemaal verdwenen. Seizoenen lijken hier niet te bestaan. Al gauw durf ik niet meer met zekerheid te zeggen of ik nog wel over een pad loop. Het ziet eruit als een pad, het heeft ergens nog wel de vorm van een pad, maar anderzijds kan het ook iets heel anders zijn. In deze bedrukkende groene lucht worden alle definities een beetje wazig. De dingen lopen door elkaar, of ze nu iets met elkaar te maken hebben of niet." Die laatste zin zou overigens als motto hebben kunnen dienen bij Kafka op het strand.
 
Kafka is - net als de kinderen bij de vroege Oe vaak - opvallend vroeg wijs (zoals het goddelijke kind-type bij Jung). Na een onverhoedse confrontatie met soldaten bevindt hij zich, net als het jongetje in Oe's debuut, geïsoleerd in een verlaten dorp. Het lijkt mij meer dan een toevallige verwijzing van Murakami naar zijn vroegere voorbeeld.
 
Kafka op het strand is een kluwen van literaire referenties: Natsume Soseki, T.S. Elliot, Federico Garcia Lorca en Santoka Taneda, het is maar een kleine greep. En naast literaire of filosofische zijn er ook een hele hoop muzikale verwijzingen (naar bv. Haydn, Coltrane en Prince), en filmische, naar o.m. François Truffaut en diens 'Les quatre cents coups', over een jongetje dat in een moeilijke thuissituatie zit. Overigens toont het laatste beeld van die Franse klassieker de hoofdpersoon met zijn voeten in de branding: Kafka wellicht, op het strand?
 
Murakami is een buitengewoon knap literator die zijn inspiratie uit alle culturen haalt en bovendien liefhebbers in alle continenten vindt. Murakami zet niet alleen aan tot het lezen van nog meer Murakami, hij zet vooral ook ramen open naar nog te ontdekken films, boeken en muziek uit Japan en de rest van de wereld. Met daarbij de brede opzet en de mooie compositie, de heldere poëtische taal en de geslaagde beelden, wordt Kafka op het strand alweer een grootse en fascinerende roman.
 
Haruki Murakami: Kafka op het strand, Atlas/Contact, Amsterdam 2016, 639 p. ISBN 9789025443757. Vertaling van Umibe no Kafuka Jacques Westerhoven. Distributie VBK België
 
Oorspronkelijk verschenen in De Leeswolf 2006 

© 2024 | MappaLibri