Nog tot 21
januari 2018 loopt het multidisciplinaire Europalia Arts Festival Indonesia (europalia.eu)
op verschillende locaties in België. Centraal staan de activiteiten in het
Brusselse BOZAR, waar twee van de drie hoofdtentoonstellingen doorgaan: Ancestors & Rituals (tot 14.01.2018)
en Power & Other Things (tot
21.01.2018). De andere hoofdtentoonstelling Archipel
(tot 21.01.2018) vindt plaats in het Luikse museum La Boverie. Aan elk van de
drie exposities is een gelijknamige catalogus verbonden die uitgegeven werd bij
Snoeck Publishers.
In kort
bestek voorgesteld is Indonesië ‘een immense archipel van meer dan 13.000
eilanden, die zich uitstrekken over maar liefst 5000 kilometer van oost naar
west. Er zijn ongeveer 255 miljoen inwoners, 300 etnische groepen en meer dan
700 talen. Dat zegt al iets over de diversiteit van het land en de culturen
waaruit het bestaat.’ Maar uiteindelijk zijn de hoofdtentoonstellingen erop
gericht om elk vanuit een eigen visie de samenhang binnen die verscheidenheid
te projecteren.
Ancestors & Rituals
Bij Ancestors & Rituals (Voorouders en rituelen) draait alles
rond de vooroudercultus. De band met de voorouders die tot vandaag nog een
belangrijke functie heeft van ‘Sumatra tot Papoea, over Java, Borneo, Sulawesi,
de Kleine Soenda-eilanden en de Molukken’. De voorouders omvatten zowel de
biologische afstamming als de mythologische geschiedenis van de stam waartoe
iemand behoort.
Zij hebben
een functionele impact op zowel het verleden, het heden als de toekomst. Via de
stamboom bepaalt het verleden de status en sociale positie van de levenden.
Daarnaast staat de steun en bescherming van de voorouders garant voor de
harmonieuze hedendaagse samenleving. En uiteindelijk zijn de voorouders de bron
van alle vruchtbaarheid die de toekomst van de stam en haar cultuur verzekert.
Toch is het
geen op zich staand verhaal: ‘De uitwisselingen met andere culturen en religies
hebben in de loop van de millennia grote invloed uitgeoefend op de kunsten, op
de identiteitsbeleving en op de manier waarop de Indonesiërs naar eigen land
kijken’. Zo hebben de meeste Indonesische culturen ‘hun roots in de
Austronesische cultuur, die nomadenvolkeren meer dan 5000 jaar geleden uit
Taiwan meebrachten’.
Vanaf de
vijfde eeuw wonnen het boeddhisme en het hindoeïsme aan belang, terwijl de
islam vanaf de dertiende eeuw een grote bloei kende. De koloniale Portugezen en
Nederlanders voegden het opgelegde katholicisme en protestantisme toe aan een
breed spectrum van religies die hun stempel drukten op de vooroudercultus en
vice versa.
Het boek en
de expo bieden een ontdekkingsreis doorheen de verscheidenheid van de
Indonesische etnografische geschiedenis. De centrale rol van de vooroudercultus
(Status, Vruchtbaarheid, Bescherming), de dodenrituelen en de blijvende sporen
binnen het hedendaagse Indonesische maatschappijbeeld worden uitvoerig onder de
loep genomen.
Power & Other Things
‘Alle kunst
is politiek’ is een veelgehoorde stelling, die zeker van toepassing is op de
tentoonstelling Power & Other Things.
De expo wordt zo het canvas voor de bewogen Indonesische geschiedenis vanuit
het perspectief van Indonesische en westerse kunstenaars. De tijdslijn loopt
vanaf 1835 tot nu.
De koloniale
jaren monden uit in de ontwrichtende Tweede Wereldoorlog en de daaropvolgende
onafhankelijkheid van Indonesië. In de onafhankelijkheidverklaring van
Indonesië eist president en founding father Sukarno van kolonisator Nederland
dat ‘de kwesties rond de overdracht van de macht en andere dingen gewetensvol
en zo snel mogelijk worden behandeld’.
Vanuit deze
insteek wordt de koloniale en postkoloniale kunst onder de loep genomen die het
beeld van Indonesië en haar geschiedenis vormgeeft. De kunst van 1835 tot 1945
heeft haar belang om het grote spanningsveld tussen Indonesië en kolonisator
Nederland te tonen in leven en werk van kunstenaars als Raden Saleh, Jan Toorop
en Emiria Sunassa.
Maar door de
titel van de expo komt het zwaartepunt gaandeweg te liggen bij de postkoloniale
kunst van na de onafhankelijkheid. Centraal staat ‘een analyse te maken van de
rol van het geheugen, van de alternatieve verhalen achter de conflicten en van
het construeren van de geschiedenis door de ‘legitieme’ en ‘institutionele’
macht’.
Binnen dit
grote verhaal krijgen we een caleidoscoop van fragmentaire verhalen van
Indonesische, Europese en Australische kunstenaars (Antariksa, Agung Kurniawan,
Maryanto, Tom Nicholson, Ana Torfs en vele anderen) die in hun werk aspecten
van de Indonesische geschiedenis verwerken. Een tijdslijn (‘A Cloud of
Influences’) brengt deze geschiedkundige invloeden in kaart.
Archipel
Binnen de
tentoonstelling Archipel staat Indonesië als zeenatie centraal, een eeuwenoud
handelsknooppunt. ‘Hier meerden de Austronesische schepen aan, de Arabische
dhows, de Chinese jonken, de Iberische karvelen en de zeilschepen van de
Oost-Indische Compagnie, voor de containerschepen en olietankers van vandaag’.
Door mensen,
godsdiensten en goederen te laten samenstromen en samenkomen is de Indonesische archipel een
verhaal van vele banden en connecties: ‘waar het nabije en het verre met elkaar
in aanraking komen, tegen elkaar worden uitgespeeld door een alomtegenwoordige
maritieme wereld’.
‘De zee
verenigt meer dan ze scheidt en de moessonwinden maakten van dit knooppunt een
verplichte halte voor buitenlandse kooplui, religieuzen en diplomaten. Hun
aanwezigheid liet sporen na in de mythen, monumenten, kunst en tradities van
het hedendaagse Indonesië’.
Vanuit economische invalshoek worden de verschillende invloeden doorheen de eeuwen in
kaart gebracht. Daarbij staan gaandeweg de kostbaarheden centraal die Indonesië
tot een gegeerde handelspartner maakten: een handelsknooppunt voor kruiden,
goud, kostbaar hout, porselein en stoffen.
Vertrekkende van de oorspronkelijke Austronesische
bevolking ontwikkelden zich ‘de hindoe-boeddhistische koninkrijken, de eerste
Sumatraanse en Javaanse keizerrijken, constante relaties met China, India en de
moslimwereld, de opkomst en ontwikkeling van de sultanaten en de eerste
contacten met de Europeanen. Indonesië was een vroege maar vaak miskende speler
in de culturele en economische globalisering.
Dirk
Vermaelen en Marie-Ève Tesch (red.): Voorouders
en rituelen, Snoeck Publishers, Gent, 2017, 208 p. : ill. ISBN
9789461613752
Riksa Afiaty
en Charles Esche (red.): Power &
Other Things: Indonesia & Art 1835 - now, Snoeck Publishers, Gent,
2017, 127 p. : ill. ISBN 9789461613783
Andi F.
Yahya en Nico Sanders(red.): Archipel : Indonesië
: Koninkrijken van de zee, Snoeck Publishers, Gent, 2017, 207 p. : ill.
ISBN 9789461614285
© 2025 | MappaLibri