Tom Lanoye was altijd al een schrijver met aandacht voor de
wereld. Niet het minst in zijn columns en opiniestukken moeit hij zich graag
met de gang van zaken op politiek en maatschappelijk vlak, ook in interviews
zit hij nooit verlegen om een straffe uitspraak of een mening over wat er zoals
fout loopt in de samenleving. En ook zijn romans zijn voor het overgrote deel
ingebed in de hedendaagse sociaal-maatschappelijke realiteit. De Monster-trilogie was een analyse van
het rotte België van de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw, Gelukkige slaven is een van de beste
romans over de financiële crisis, Gaz
bood een aparte invalshoek op terrorisme. Ook zijn nieuwe roman, Zuivering, behandelt actuele thema’s
zoals de vluchtelingencrisis en terreurdreiging.
Gideon
Rottier stottert en dat spraakgebrek zit hem danig in de weg zowel privé als in
zijn professionele leven. Als student is hij gesjeesd, werk vindt hij moeilijk,
een relatie heeft hij niet, vrienden evenmin. Tot hij aan de slag gaat bij
Extreme Cleansing, een bedrijf dat de goorste troep opruimt: volgestouwde
huizen van verwaarloosde mensen, de vuiligheid die zelfmoordenaars achterlaten,
de ravage na een bomontploffing. Zijn collega’s veranderen veelvuldig omdat ze
het werk niet aankunnen, maar Gideon blijft volharden, want hij heeft een taak
in het leven: de sites moeten zodanig gepoetst worden dat ze niet alleen
opnieuw piekfijn zijn, maar ook figuurlijk gezuiverd zijn van de nare
gebeurtenis.
Op een dag waait er de
Syrische vluchteling Youssef aan als teamlid. Als die Gideon van de dood redt
bij een arbeidsongeval wordt de band tussen de beide mannen inniger: ze worden
vrienden en Youssef trekt in bij Gideon. Dat gaat goed tot Youssef z’n familie
laat overkomen. Plots raakt het huis wel heel erg vol met een vrouw, een
dochter en een zoon erbij. Echt fout begint het te lopen wanneer Youssef zonder
duidelijke reden spoorloos verdwijnt en Gideon de zorg voor diens familie op
zich neemt. Youssefs echtgenote wordt zowat gek, de dochter vlucht in een zeer
strenge vorm van godsdienstbeleving en van de zoon wordt gesuggereerd dat hij
extremistische sites bezoekt en zich aan het ontwikkelen is tot een lone wolf – en dat allemaal tegen de
achtergrond van aanslagen en terreur.
Hoe extremer de sites
worden die Gideon moet opruimen des te groter wordt de puinhoop in zijn eigen
leven. Helemaal over de rooie gaat Gideon wanneer zijn haantje Hannibal door
toedoen van zijn huisgenoten komt te sterven. Op dat beest is namelijk al zijn
affectie en heel zijn mannelijkheid geprojecteerd. Van dan af ontspoort de
situatie totaal dankzij een opeenstapeling van met de beste bedoelingen genomen
foute beslissingen en een kluwen aan onvervulbare verlangens die de personages
koesteren met betrekking tot elkaar. Dat zal uiteindelijk leiden tot een
onherstelbare catastrofe met daarop volgend inkeer en inzicht ofte: catharsis
(zuivering).
Meer dan een roman over
terrorisme is Zuivering een boek over
de oorzaken van radicalisering. Aan de hand van de vijf hoofdfiguren
problematiseert het de grote theorieën over terreur, zowel de dagelijkse vorm
ervan als de fundamentalistische en propagandistische variant die zich uit in
aanslagen. Elk van de personages is op zijn of haar eigen manier enigszins
extreem, en telkens lijkt dat te verklaren vanuit een heel persoonlijk
probleem: Gideons passie voor Hannibal is uiteraard overdreven, maar is begrijpelijk
op basis zijn sociale situatie die het gevolg is van zijn handicap; Youssef is
een vluchteling in de letterlijke zin van het woord, maar is tegelijk op de
vlucht voor zijn verstikkende gezinssituatie; diens echtgenote wordt
onhandelbaar omdat ze verlaten is; zijn dochter wordt streng islamitisch als
tegenreactie voor het feit dat ze als buitenlandse hier niet aanvaard wordt; en
de zoon ontspoort vanuit een incestueuze liefde voor zijn zus. Niet een of
andere ideologie drijft deze personages tot wanhoop en uiteindelijk tot extreme
daden, maar hun persoonlijke kleinmenselijke of seksuele drijfveren. Meer dan
een wezen dat even zijn rationaliteit verliest, blijkt de mens een beest dat
geleid wordt door driften. Ook in die zin is het door Gideon zo gekoesterde
haantje een duidelijk motief.
In
Gaz liet Lanoye de andere kant van de
medaille zien: een moeder die rouwt om haar zoon die zelfmoordterrorist is
geworden – een haast onmogelijk spagaat tussen moederliefde en haat om zijn
daden. Met Zuivering toont hij aan
dat terreur, grote zowel als kleine, vele voornamelijk kleine of banale
oorzaken heeft en niet verholpen zal worden met meer militairen op straat.
Tom Lanoye: Zuivering, Prometheus, Amsterdam
2017, 350 p. ISBN 9789044633245. Distributie: WPG
Uitgevers
© 2025 | MappaLibri