Ruim
tachtig (!) jaar na de oorspronkelijke uitgave is er nu eindelijk een
Nederlandstalige editie van het vermaarde Sipoer pasjoet of Een
simpel verhaal (1935) – een van de hoogtepunten uit het oeuvre van de
belangrijkste Hebreeuwse schrijver en tevens Nobelprijswinnaar voor Literatuur
S.Y. Agnon (1888 -1970). Kenners wijten deze laattijdigheid aan de complexiteit
van het taalgebruik van de auteur. Ook sprekers van het moderne Hebreeuws
hebben nood aan kennis van traditionele termen en constructies (onder meer
afkomstig uit de Talmoed) om tot een goed begrip van de roman te komen.
S.Y. Agnon
was het pseudoniem van Shmuel Yosef Czaczkes. Hij ontleende zijn naam aan de
titel van zijn debuutverhaal. Agnon werd geboren in Pools Galicië, het huidige
Oekraïne, verhuisde naar het toenmalige mandaatgebied Palestina, en overleed
uiteindelijk in Jeruzalem. Al deze locaties vormen geregeld het decor van zijn
boeken.
Een simpel
verhaal is de chronologisch vertelde geschiedenis van Hirsjl, zoon van de
eigenaars van een goedlopende kruidenierszaak. Hoewel Hirsl verliefd is op het
dienstmeisje van zijn ouders, Bloeme, wordt hij toch uitgehuwelijkt aan een
ander. We zien hoe zijn leven, en in mindere mate dat van Bloeme, vorm krijgt
in een traditionele Joodse maatschappij die stilaan te maken krijgt met
modernere opvattingen.
Dat de roman ook vandaag nog
een belangrijke positie inneemt in de Hebreeuwse literatuur, toont de keuze aan
van het Nationale Theater van Israël: afgelopen jaar voerde het de
toneelbewerking van Een simpel verhaal op in één van de meest
traditionele nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever. Dit leidde tot fel
protest in de Israëlische culturele wereld aangezien de aanwezigheid van de
kolonisten, onder meer nabij Hebron, als belangrijkste obstakel voor vrede in
het Midden-Oosten wordt gezien.
Een simpel verhaal is een
chronologisch verteld verhaal in 37 hoofdstukken, maar simpel is het allerminst.
De ironie die al in de titel vervat zit, is exemplarisch en maakt de roman
lichter van toon. De inhoud – man gaat gebukt onder de normen en waarden van
een maatschappij waarin sociale hiërarchie en religie alles bepalen – is dat
immers niet. Hirsjl doet wat God van hem wil en kan daar niet aan ontkomen.
Dezelfde passiviteit toont hij ten overstaan van de vrouwen in het verhaal: in
de eerste plaats zijn moeder, die vindt dat hij beter met een meisje trouwt van
zijn eigen stand dan met het dienstmeisje op wie hij verliefd is. In de tweede
plaats heeft hij te maken met een dominante echtgenote én schoonmoeder.
Uiteindelijk is het niet zijn eigen wilskracht, maar een externe arts – dokter
Langzam (!) – die hem uit het dal helpt waarin hij geestelijk is terechtgekomen.
Ook in de
structuur is er geen sprake van enige simpelheid: de auteur opent met de dood
van de moeder van Bloeme, en eindigt met de geboorte van een tweede zoon voor
Hirsjl. We hebben geenszins te maken met een rechttoe-rechtaan vertelling over
een man en een vrouw die verliefd op elkaar worden en dan het leven maar met
elkaar gaan delen. De traditionele romantiek maakt immers algauw plaats voor de
rauwe realiteit waarin niets meer is wat Hirsjl / de lezer dacht.
Tenslotte zijn er een aantal
motieven die steeds weer in de roman terugkeren en die essentieel zijn voor de
opbouw: het belang van dromen, de bedelaar, geld, en de rijkgevulde tafels en
daaraan gekoppeld personages die wel of niet eten.
Dat alles maakt van Een
simpel verhaal een boeiende leeservaring. Enerzijds is er de
traditionele leefwereld die op het punt staat te veranderen onder invloed van
factoren van buitenaf: we zien hoe dat een eeuw geleden gebeurde in een land
dat nog geen land was. Anderzijds is er het rijke taalgebruik, de vloeiende
zinnen en de humor die de lectuur tot een spannend avontuur maken.
Vertaalster
Sylvie Hoyinck leverde knap werk. Eerder al verdiende ze haar sporen met
vertalingen uit het Hebreeuws van werk van iconische Israëlische schrijvers als
A.B. Yehoshua, Nir Baram en Assaf Gavron. In Een simpel verhaal slaagde
ze erin een groot deel van het ook voor kenners van het Hebreeuws moeilijke
taalgebruik van Agnon in het Nederlands te bewaren door te kiezen voor zoveel
mogelijk traditionele en minder vaak gebruikte uitdrukkingen in het Nederlands
(bv. botje bij botje leggen, dat is het hele eiereneten,
enz.). Ook houdt ze de lezer bij de les door het behoud van de nodige Jiddische
termen in de Nederlandse versie. Omdat hun betekenis veelal uit de context is
af te leiden, nam de uitgever geen glossarium op (voor de enkele uitzondering
is er natuurlijk altijd nog het woordenboek).
Bovendien zijn de werken van Agnon geplaatst in een door en
door Joods decor uit het begin van de twintigste eeuw, een tijd dat de
landkaarten helemaal anders getekend waren – de lectuur vraagt van de lezer dus
wel degelijk enige concentratie. Maar wie zich begeeft in de wereld van S.Y.
Agnon, zal beloond worden met een gevoel van blijdschap over het feit dat ook
zoveel jaar na de oorspronkelijke uitgave, boekenhuizen nog steeds het belang
inzien van het vertalen van kwaliteitsvolle buitenlandse literatuur. We kijken
uit naar méér S.Y. Agnon in het Nederlands. De eerste horde is alvast genomen.
S.Y. Agnon: Een simpel verhaal, Querido, Amsterdam
2017, 256 p. ISBN 9789021405124. Vertaling van Sipoer pasjoet
uit het Hebreeuws door Sylvie
Hoyinck. Distributie: L&M Books
© 2025 | MappaLibri