Begrijpend lezen

Doorgaans is het zo dat in de eerste bladzijden van een boek de auteur kader en context aanbrengt, om dat grondplan vervolgens te injecteren met ter zake doende ingrediënten die het verhaal op gang brengen, en de luisterbereide lezer dan verder aan het handje te begeleiden richting ontknoping. Waarmee wil gezegd zijn dat wie een roman leest normaliter van buitenaf aangereikt krijgt wat daarin gebeurt en vaak ook de manier om de opeenvolgende ‘incidenten’ alsmede het ganse verloop te interpreteren. Veel keuze wordt hem daarin niet gelaten : de lezer is en blijft een passieve toeschouwer, die weliswaar geacht wordt mee te leven, maar ook niet meer dan dat.

Laat zulk ‘veilig’ klassiek procedé nu net niet gemaakt zijn voor de uit evenwicht geslagen geest van Zambra, die nog lang niet klaar is met zijn jeugd, de volwassenenomgeving en de verscheurde Chileense samenleving waarin hij een eenzame weifelaar blijft. In plaats van deze problematiek te bundelen in een regulier verhaal legt hij ons in Begrijpend lezen de zogeheten facsímil voor, een meerkeuzetest in 90 vragen die op de middelbare scholen in de Pinochet-tijd (en zelfs nog daarna) de taalvaardigheid van de leerling beoogde te testen bij wijze van toelatingstoets voor latere universitaire studies. Zambra laat ons deze proef andermaal ondergaan, alleen heeft hij de in de schooltest geponeerde stellingen en de daaraan gekoppelde keuzemogelijkheden een eigen invulling gegeven die best vaak (naargelang van de keuze die men maakt) een verwijzing inhoudt naar de vervreemding die vele Chileense jongeren teistert op de dag van vandaag.

Het sterke aan dit procédé is dat de auteur zelf niets poneert, hij schept enkel de contouren en nodigt de lezer uit te kiezen; probeert die de mogelijkheden een voor een uit, dan duiken telkens nieuwe realiteiten op: bitter, zeemzoeterig, grimmig-humoristisch, tragisch, maar bijna zonder uitzondering alle doordrenkt met een niet mis te vatten maatschappijkritisch geurtje. De duidelijkste illustratie daarvan wordt geleverd in het laatste deel ‘Tekstbegrip’. Daarin worden drie speels uitdagende teksten voorgelegd: over de middelbare school, over trouwen en scheiden, over ouders en kinderen; elk gevolgd door vijf keuze-interpretaties. Ze geven de auteur de gelegenheid om als het ware zijn duivels te ontbinden en onverhuld de maatschappijkritische kaart te trekken, straf genoeg zonder (ogenschijnlijk) zelf te kiezen, want ja, een test is niet meer dan een test…

Anders dan geniaal kun je dit originele werkstuk niet noemen. De titel die de vertaling meekreeg geeft perfect aan hoe met dit werkje dient omgegaan. Zonder iemand met de vinger te wijzen krijg je de sociale context van een met zichzelf in onmin levende maatschappij op je bord geserveerd, voor zover je tussen de regels begrijpend leest. Hier wordt echt een andere en zeg maar inventieve vorm van literatuur bedreven; een waarbij het de lezer is die mee het boek maakt. Als dat geen interactie is!

Amsterdam : Karaat 2016, 106 p. Vert. van Facsímil door Luc de Rooy. ISBN 9789079770281 

© 2024 | MappaLibri