Vanaf negen jaar

JEUGDBOEKEN NR. 9, NOVEMBER 2023

Marjolein Visser, Sophie Pluim (ill.): De verboden duinen

door Martina van der Logt

De verboden duinen, een verhaal dat verteld moet worden  

9+ - Hoe kun je een boek recenseren als het verhaal je tot diep in je kern raakt? Wanneer het verhaal van de hoofdpersoon erg overeenkomt met jouw eigen verhaal? De verboden duinen van Marjolein Visser is het boek dat ik graag had gelezen toen ik zo oud was als hoofdpersoon Mila. Het is het verhaal dat ik aan mijn leerkrachten had willen geven, aan mijn klasgenoten. Met dit boek heeft Marjolein Visser een stem gegeven aan die ik van tien en aan kinderen van nu in een vergelijkbare situatie.
 
De verboden duinen speelt zich af in een dorpje aan de kust van Nederland. De tienjarige Mila woont daar in een vakantiehuisje naast het strandhotel Duinzicht, waar haar moeder lange dagen werkt om rond te komen sinds Mila's vader een half jaar eerder is vertrokken en het gezin heeft laten zitten. Mila en haar twee jaar jongere broertje Nallie proberen hun moeder zoveel mogelijk te ontzien waar kan en te helpen waar het nodig is. Hun eigen problemen en verdriet houden ze zo veel mogelijk voor haar verborgen en Mila neemt de zorg voor Nallie steeds meer over. Hun moeder heeft het immers al zwaar genoeg.  
 
‘Hij drukte zijn neus tegen het oude bloesje van haar moeder dat Mila aanhad en dat een beetje leek op dat van Eline. “Niet doen,” zei Mila. Toen tilde ze hem een beetje op en hielp hem overeind. “Kun je staan?” vroeg ze. Nallie schudde huilend zijn hoofd terwijl hij op de grond zakte. Mila ging staan met haar handen in haar zij. “Kom op, Nallie. Papa en mama kunnen dit er niet ook nog bij hebben. En ik moet ook naar mijn klas, anders sta ik straks weer voor schut voor iedereen.”’
 
Op een dag komt Eline in het hotel wonen. Zij is de dochter van de nieuwe manager. Mila besluit in één oogopslag dat Eline haar vriendin moet worden en ze bedenkt een Briljant Plan om dit mogelijk te maken. Dit plan, haar ideeën, maar ook gedachtes over wat zich in haar leven afspeelt, houdt ze bij in een logboek. Het logboek helpt Mila om doelgericht een vriendschap te sluiten met Eline. Als Eline bij Mila in de klas blijkt te komen zitten, lijkt alles mogelijk.  
 
De slimme Mila krijgt van de juffrouw de taak om Eline, die stottert en dyslectisch is, te helpen met haar schoolwerk. Ook moeten zij samen een boekbespreking houden. Vanaf dat moment zijn de meiden elke dag samen en ontstaat er tot Mila's geluk een intense vriendschap. Met behulp van elkaar proberen Mila en Eline de grenzen van hun beperkende thuissituatie te doorbreken. Ze besluiten om in de zomer samen in de verboden duinen achter het hotel te gaan kamperen.  
 
Hoewel het Briljante Plan Mila in eerste instantie helpt om een doel voor ogen te houden, loopt alles toch steeds weer anders dan ze had verwacht. De omstandigheden van Mila's thuissituatie worden steeds penibeler, vooral als haar moeder instort. Het Briljante Plan, Eline's vriendschap, de mantelzorg thuis en Mila's standvastigheid om alle ballen zelf hoog te houden, lopen uit op een onhoudbare situatie. Wanneer Jeugdzorg om de hoek komt kijken kan zelfs een nieuw Briljant Plan geen uitkomst meer bieden.
 
De verboden duinen is een inclusief boek zonder dat het er te dik bovenop ligt. Thema's als armoede, ongelijkheid, schaamte, schuldgevoel, bodyshaming, dyslexie, afwezige ouders, veeleisende ouders en ontluikende queer-liefde zijn allemaal met subtiliteit en zorg als prachtig motief verweven tot een zachte deken die de lezer omwikkelt. Marjolein Visser is met het schrijven van dit boek dan ook niet over één nacht ijs gegaan. Ze heeft haar ervaring als psycholoog in een traumakliniek en de onderzoeken die zij deed voor verschillende instellingen zoals Edukans meegenomen in het schrijven van dit verhaal, waar zij in totaal vier jaar over deed. In een interview met Jaap Friso voor de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden gaf zij eerder aan dat hulpverleners te snel spreken van probleemgezinnen en de kinderen van deze gezinnen zien als lastige gevallen. Dat zij dit oordeel ver probeert af te houden is te zien. Zij schrijft de personages met integriteit en menselijke maat recht het hart van de lezer in.
 
De verboden duinen kan door de thematiek de indruk wekken dat het te vangen is in het genre probleemboek. Probleemboeken hebben in het jeugdliteraire veld een negatieve connotatie omdat het de problematiek van jongeren lijkt te versimpelen en het op een zekere vorm van sensatiezucht van de lezer lijkt in te spelen. Bij het probleemboek vertrekt de schrijver veelal vanuit een expliciet probleem en wordt het probleem doorlopen via de acties van de hoofdpersoon tot er een impliciete of expliciete oplossing is gevonden. De rechtlijnige en weinig subtiele wijze waarop realistische thema's verwerkt worden in probleemboeken toont vaak een gebrek aan esthetische kwaliteiten en literaire vormgeving, waardoor onder jeugdliteratuurcritici het probleemboek in het verdomhoekje is gezet. (cf. Vanessa Joosen, Katrien Vloeberghs: Uitgelezen jeugdliteratuur)
 
Vooral op het gebied van die esthetische kwaliteiten en literaire vormgeving weet De verboden duinen zich van een probleemboek te onderscheiden tot een realistische jeugdroman. Niet het probleem en de taboes staan centraal, maar de personages en hun psychologische ontwikkeling. Er wordt aan het begin van het verhaal geen expliciet probleem benoemd, maar dit wordt naarmate het verhaal vordert steeds duidelijker. Het probleem wordt niet versimpeld, maar naarmate de personages zich ontwikkelen juist genuanceerder. De oplossing wordt niet geboden, maar mag deels door de lezer worden ingevuld. Het boek zet geen zwart-wit wereld neer, maar toont deze juist in alle kleuren van de regenboog.
 
Ook over de vertelvorm is goed nagedacht. Illustrator Sophie Pluim schiet met de vormgeving van het logboek van Mila raak. De tekeningetjes geven kleine impressies van Mila’s wereld. De afwisseling tussen de auctoriële verteller van het verhaal en de logboekfragmenten van Mila die in de ik-vorm zijn geschreven geven soms verwarring. Waarom er niet gekozen is om het gehele verhaal in de ik-vorm te schrijven zoals vaak gebeurt bij boeken waarin life-writing is verwerkt, wordt in het laatste hoofdstuk duidelijk. Mila en Eline vertellen elkaars verhaal en geven elkaar agency.
 
‘Jij kan heel goed verhalen vertellen. Ik dénk het niet: ik weet het zeker.’
 
Marjolein Visser heeft, zonder pijn en rauwe randjes te schuwen, een ontroerend verhaal tot leven geroepen dat uiteindelijk vooral gaat over vriendschap. Vriendschap die door alle sociaaleconomische barrières heen breekt. Ze laat zien dat grote thema's zich juist in de details van het dagelijks leven verschuilen. Herkenbaar voor wie het ondergaat en inzicht biedend voor de rest. Dat zij met dit prachtige debuut haar eigen stem niet laat overheersen of gaat moraliseren, maar echt als spreekbuis weet te dienen, is uitzonderlijk knap. Uiteindelijk is de essentie van De verboden duinen dat het een verhaal is dat verteld moet worden, keer op keer, want als je in armoede leeft, is het vertellen van je eigen verhaal wel het laatste wat je wilt of kan doen. Marjolein Visser heeft dat bijzonder goed gedaan.
 
Marjolein Visser, Sophie Pluim: De verboden duinen, Leopold, Amsterdam 2023, 216 p. : ill. ISBN 9789025885304. Distributie Standaard Uitgeverij

deze pagina printen of opslaan