Vanaf negen jaar

JEUGDBOEKEN NR. 6, JUNI 2023

Henna Goudzand Nahar, Renate Siepel (ill.): Suikerland

door Katrien Maris

10+ - Op de rug van Bigi Kayman, waarin de Surinaamse schrijfster Henna Goudzand Nahar jonge kinderen een beeld geeft van wat slavernij inhoudt, liep meteen in de kijker. In 2022 werd het boek bekroond met zowel een Bronzen Griffel als een Zilveren Penseel voor de prachtige illustraties van Hedy Tjin.  

De historische roman Suikerland start op Afrikaanse bodem. De eigengereide Esi heeft heel wat om over na te denken. Ze wil later graag in de beeldenmakerij van haar grootvader werken, kan prachtig tekenen en hoopt ooit te leren lezen en schrijven. Haar moeder verwacht echter dat ze zich, zoals alle meisjes, bekwaamt in het huishouden. En dan is er nog Lano, de slaaf van het gezin die één jaar ouder is dan zij. Tot voor kort aten en speelden ze samen, haast als broer en zus. Maar vanaf nu wordt verwacht dat ze afstand van hem neemt en hem opleidt tot een goede slaaf. Hooghartig spreekt ze hem aan met ‘jongen’, maar vanbinnen voelt ze zich verward.
 
Wanneer Esi, haar jongere broertje Yaa en Lano op een dag bij de rivier zijn, worden ze ontvoerd door Afrikaanse mensenrovers. Ze brengen de kinderen naar een schip waar ze hen als slaven aan de bemanning verkopen, voor enkele kruiken alcohol en een lap stof. Daar maakt het drietal voor het eerst kennis met blanken, die ze angstig ‘witte wezens’ noemen. De mensonterende toestand op het slavenschip wordt treffend weergegeven door enkele van de vele stripachtige tekeningen van Renate Siepel, die het verhaal knap ondersteunen. De lezer ziet een duister ruim. Er loopt een ruwhouten trap naar boven en tegen de wand bevinden zich reusachtige houten rekken. De slaven zitten er opeengepakt, zowel in de rekken als op de vloer, hun lichamen nauwelijks nog van elkaar te onderscheiden. Het wit van hun uitgebluste ogen licht troosteloos op in het donker.
 
Tijdens de overtocht op zee voelen we Esi evolueren. Ze beseft meer dan ooit dat alle mensen het recht hebben om vrij te zijn en kiest er heel bewust voor om Lano opnieuw als een broer te beschouwen. Zo vindt het drietal wat broodnodige warmte bij elkaar. Maar enkel Esi bereikt de overkant van de oceaan. Lano weet met een klein bevoorradingsbootje te ontsnappen in de richting van de Afrikaanse kust. En Yaa wordt ziek en overlijdt.
 
Esi wordt huisslaaf van de blanke slavenmeester David Cohen op de suikerrietplantage Bethlehem. Ze leeft er samen met de andere huisslaven: de oude huishoudster Nene, de jonge Marie en de oude tuinman Isaïe. Een bijzonder geval is Jantje, de zoon van een voormalige blanke opzichter op Bethlehem en een zwarte slavin.
 
Deels maakt Goudzand er een spannend verhaal van door Jantjes familiegeschiedenis te ontrafelen en stukje bij beetje zullen alle geheimen op de plantage uiteindelijk boven tafel komen. Maar haar hoofdbedoeling blijft toch dat de lezer zich een genuanceerd beeld kan vormen van wat slavernij op een plantage betekent.
 
De impliciete aanklacht dat mensen veel te vaak anderen verraden om het zelf beter te hebben loopt als een rode draad doorheen het verhaal. Homo homini lupus, dat was al duidelijk voelbaar toen de mensenrovers de kinderen verkochten. In dit deel van het verhaal lezen we bijvoorbeeld we hoe Nene samen met Salomon, de puberzoon van Meester Cohen, grapjes maakt over de miserabele toestand van andere slaven. En de zwarte opzichter Basya Leegbek ranselt op bevel ongenadig Isaïe af voor een kleinigheid, enkel om zelf klappen van de slavenmeester te ontlopen.
 
Goudzand gaat de wreedheden die op de plantage gebeuren niet uit de weg. Zo vertelt ze hoe Maries tong afgesneden wordt omdat ze vertrouwelijke informatie van de familie vertelt aan de opzichter en hoe de bloedhonden gevluchte slaven verscheuren. Ook de passage waarin een zwangere vrouw met de zweep bewusteloos geslagen wordt, terwijl ze gedwongen hete stenen in haar hand houdt, grijpt naar de keel. En taalgebruik zoals ‘neger’, ‘zoutwaternegerin’ of ‘nikkertjes’ blijft toch schuren in je binnenste. Ook al heeft Goudzand dit in haar voorwoord kordaat en helder gekaderd als taal die typisch is voor tijd van de slavernij en ‘tegenwoordig niet meer in gebruik!’
 
Het is boeiend om te ervaren hoe Esi en Jantje op een totaal andere manier naar hun gevangenschap kijken dan de oudere huisslaven. Nene en Isaïe aanvaarden gelaten hun lot. Zij willen vooral een goede slaaf zijn. De jongere Marie berust ook, maar eerder uit angst. Begrijpelijk na het trauma dat ze meemaakte. Esi en Jantje, kinderen nog, zijn veerkrachtig en blijven geloven in zelfbeschikkingsrecht voor alle mensen. Doorheen het verhaal voelen we hoe vurig ze allebei blijven hopen ooit vrij te zijn. Esi bij haar familie in haar dorp en Jantje bij zijn vader, die nu in Amsterdam woont. Goudzand toont Esi’s hoop in elke tekening die ze in het stof op de vloer maakt, net zoals Jantjes hoop mooi zichtbaar wordt in zijn aanhoudend blijven oefenen in lezen en schrijven.
 
Een kentering komt er op Salomons zestiende verjaardag. De slavenmeester verplicht Nene, die voor de jongen gezorgd heeft vanaf zijn babytijd, hem vanaf die dag aan te spreken met ‘jongeheer Salomon’ en voor hem te buigen. Het is net die éne vernedering te veel, die ook bij de oudere huisslaven een groot onrechtvaardigheidsgevoel laat ontwaken. Ze beslissen de krachten te bundelen om Jantje te helpen ontsnappen en zich aan te sluiten bij de marrons, een groep gevluchte slaven die samenleeft in het regenwoud.
 
Vanaf hier laat Goudzand de gebeurtenissen in hoog tempo passeren en ze schuiven ook net iets te soepel in elkaar. Een jaar na zijn vlucht helpt Jantje Esi, die ondertussen kan lezen en schrijven en die ook vernomen heeft dat Lano veilig de kust van Afrika heeft bereikt, zich aan te sluiten bij zijn groep marrons. Daar leeft ondertussen ook Jantjes moeder, die Esi behandelt als een eigen dochter. Binnen deze groep krijgt Esi eindelijk de kans om houten kunstvoorwerpen te maken. Dit té glad gepolijst einde zwakt Goudzands krachtige roep om gelijkwaardigheid een beetje af. Jammer.
 
Henna Goudzand Nahar, Renate Siepel: Suikerland, Querido, Amsterdam 2023, 288 p. : ill. ISBN 9789045126999. Distributie L&M Books

deze pagina printen of opslaan