Vanaf zes jaar

JEUGDBOEKEN NR. 1, JANUARI 2022

Annie M. G. Schmidt, Annemarie van Haeringen (ill.): Zwartbessie

door Katrien Maris

5+ - Annie M. G. Schmidt is een monument binnen de kinderliteratuur. Generatie na generatie blijven haar vele verhalen, gedichten en liedjes kinderen en volwassenen aanspreken. De tand des tijds lijkt er totaal geen vat op te hebben.  

Het gedicht ‘Zwartbessie’ was op 8 augustus 1953 voor het eerst te lezen in Het Parool, waar Annie M. G. Schmidt toen redactrice was. Later verscheen het onder meer in de bundel Ziezo (Querido 2021) en in het luisterboek Dikkertje Dap en andere dierenversjes (Querido 2018). Daarnaast werd het in 2014 als prentenboek uitgegeven met illustraties van Kees de Boer. Het was een uitzonderlijk kleine oplage, slechts 90 exemplaren, genummerd en allemaal door de Boer gesigneerd. Een mooi collector’s item
 
De zwarte kip Zwartbessie wil zo graag speciaal zijn. Ze is er dan ook rotsvast van overtuigd dat ze zwarte spikkeltjes heeft. Maar de haan en de andere kippen lachen haar uit. En zo sukkelt Zwartbessie in een depressie, die zo ernstig wordt dat ze op een morgen dood naast het kippenhok ligt. Tijdens haar begrafenis houdt de haan een grafrede en verklaart plechtig: ‘Voorts wil ik dit nog zeggen, ook al klinkt het ingewikkeld: zij was een zwarte kip, en zij was prachtig zwart gespikkeld’. Na deze enorme erkenning, springt Zwartbessie energiek op van de draagbaar. Doodgemoedereerd gaat ze met haar familie mee terug naar het kippenhok en pikt intens tevreden de draad van haar leven weer op.
 
Typisch voor de gedichten van Annie M. G. Schmidt is de morele boodschap die erin zit, vaak met een humoristisch wijzend vingertje en een knipoog. Ze kaart de vraag aan hoe ver je kunt gaan, mag gaan, om je van anderen te onderscheiden en in de kijker te lopen. Een vraag die trouwens brandend actueel blijft in dit tijdperk waarin social media een steeds grotere rol spelen. Al snel wordt duidelijk dat Zwartbessie de kneepjes van emotionele chantage meesterlijk beheerst. Ze zet haar dood in scene enkel om de erkenning van haar uniciteit bij de anderen af te dwingen. En het gekke is dat ze er nog vlotjes mee wegkomt ook. ‘De kippen hebben ’t allemaal een beetje sneu gevonden. Nu hadden ze voor niets gehuild, en dat is altijd zonde. Maar goed, ze gingen weer naar huis. En alles kwam terecht.’
 
Langs de andere kant is er bij de haan en de andere kippen ook behoorlijk wat hypocrisie te bespeuren. Na haar dood vinden ze Zwartbessie opeens wel de meest bijzondere kip. Van de doden niets dan goeds.  
 
Hier en daar zijn er woorden die een tikje ouderwets aandoen, zoals ‘meieren’, ‘schreiend’ of ‘sneu’, maar storend is dat niet. De wat plechtige toon ervan zet, samen met het vlot lezend rijm, het komische van de situatie nog extra in de verf.
 
Annemarie van Haeringen, al drie keer bekroond met het Gouden Penseel, schildert in bruine en zwarte tinten een indrukwekkende kippenfamilie bij elkaar. Onmiddellijk valt op dat de kippen allemaal van elkaar verschillen, vooral wat de kleurschakeringen in hun verenkleed betreft maar qua postuur. De haan springt natuurlijk meteen in het oog met zijn prachtige blauwe en groene staartveren en een grappig detail is dat enkele kippen duidelijk zichtbare zwarte of bruine vlekken hebben. Van Haeringen maakt hier visueel fijntjes duidelijk dat Zwartbessie eigenlijk veel drukte maakte om niets. Iedere kip is immers op haar eigen manier uniek.
 
Met haar typische fijne, zwarte lijnen tekent van Haeringen prachtige details die het verhaal nog net dat tikkeltje meer doen glanzen. Deze kippenfamilie lijkt zichzelf wel erg voornaam te vinden. Hun kippenhok is een statig herenhuis en op het dak zien we ornamenten in de vorm van krullen, vleugeltjes en een ei. Eten doen de kippen aan een lange tafel, gezeten op krukjes met sierlijk gekrulde pootjes. Met een vork prikken ze hun pieren uit een porseleinen kom. Elegante wijnglazen op tafel maken het plaatje helemaal af.
 
De meest sprekende illustratie vind ik die van de begrafenisstoet. Zwartbessie ligt op een draagbaar met zwarte franjes, ingetogen gedragen door twee kippen. Ze heeft haar ogen devoot gesloten en haar fluo oranje poten steken omhoog. Op haar buik liggen twee rode bloemen. Het ziet er allemaal een beetje carnavalesk uit. Daarachter komt de lijkstoet. De haan loopt voorop, gevolgd door zijn kippen. Allemaal hebben ze een rode bloem in hun snavel en buigen verdrietig hun hoofd. Of is het misschien eerder hun geweten dat knaagt? Het is hoe dan ook verbluffend om te zien hoeveel emotie Van Haeringen kan steken in een kippenkop. De vrolijke helderblauwe kleur van de achtergrond lijkt een beetje te vloeken bij de ernst van de gebeurtenis. Als lezer bekruipt je al snel het gevoel dat hier niets is wat het lijkt.
 
Annie M. G. Schmidt, Annemarie van Haeringen (ill.): Zwartbessie, Querido, Amsterdam 2021, 32 p. : ill. ISBN 9789045127033. Distributie L&M Books

deze pagina printen of opslaan