Adolescenten

Rindert Kromhout: Soldaten huilen niet

door Jürgen Peeters

15+ - In 2009 vierde Rindert Kromhout zijn dertigjarig literaire jubileum. Uitgeverij Leopold bedacht de auteur met Grote helden, een compilatie voorleesverhalen die een steekkaart biedt van Kromhouts fascinatie voor de leefwereld van jongere lezers.
 
Soldaten huilen niet
richt zich tot een ouder publiek van adolescenten én volwassenen. Na een bezoek aan 'Monk's House', de woon- en werkplaats van Virginia Woolf en het landhuis Charlestown van haar zus, de schilderes Vanessa Bell, raakte Kromhout geïntrigeerd door de Bloomsbury Group, een verzameling van voornamelijk kunstenaars uit het Engeland van de jaren twintig en dertig van vorige eeuw. Meer nog dan de artistieke visie, trof Kromhout de vraag hoe het was om als kind in zo’n inspirerende omgeving op te groeien.
 
Kromhout concipieert zijn verhaal als raamvertelling. Via een korte inleiding, gesitueerd in 1937, introduceert hij focalisator Quentin, die vanuit zijn literaire ambities beschrijft waarom zijn broer Julian, aanhanger van het communistische gedachtegoed, wil meevechten in de Spaanse burgeroorlog. De sterke openingszinnen, in een opvallend uitgepuurde, haast poëtische stijl, grijpen je bij de lurven en maken nieuwsgierig naar Quentins verhaal, dat in 1925 begint. De familie heeft net haar intrek genomen in huis Charlestown, op het platteland. Een overweldigende ervaring voor de stadskinderen Julian, Quentin en hun jongere zusje Angelica, maar ook voor Vanessa en Duncan Grant, de homoseksuele kunstenaar met wie ze samenleefde.  
 
Uit elke beschrijving en elk detail spreekt Kromhouts fascinatie voor de Bloomsbury Groep in hun resolute keuze voor eigenheid en afkeer voor mainstreamgedachtegoed. Tegelijkertijd schetst de auteur met veel verve een authentiek portret van het opgroeien in een erudiet, kunstzinnig gezin, hun fascinerende levensgewoonten en de innige band tussen de twee broers. Die inhoudelijke rijkdom vindt een overtuigend stilistisch equivalent in een toegankelijke, gebalde stijl. Daarbij staat een romantisch kind- en wereldbeeld centraal, met Charlestown als utopische setting. Niet toevallig wordt Peter Pan vermeld in het boek.  
 
Bijzonder treffend en met veel gevoel voor humor verhaald, is de onbesuisde participatie van de gehele familie aan de toneelstukken van tante Virginia. Uit de beknopte levensgeschiedenis van de zussen wordt hun hang naar vrolijkheid, schilderkunst en literatuur verklaard vanuit hun zwaarmoedige opvoeding. Enkel de vaderfiguur verstoort het dromerige universum met subtiel verpakte levenslessen, die vooral Julian tot nadenken stemmen. Naarmate het verhaal vordert, klinkt de vaderlijke stem, met betogen tegen het maatschappelijk establishment, nogal voorgekauwd en sterk moraliserend. Meteen een zwakte van het verhaal, gezien de poëtica van de Bloomsbury Group; slechts het afwijken van platgetreden paden leidt tot verwondering, ook als de kunstenaars hiermee lijnrecht tegenover de plattelandsbevolking komen te staan, die zich maar met moeite ontworstelen aan de restanten van het Victoriaanse tijdperk. Een poging om de plattelandskerk te schilderen volgens hun eigen artistiek concept botst dan ook op weerstand van de dominee en de bevolking.
 
De vriendschap tussen beide broers wordt danig op de proef gesteld als Julian volwassen wordt. Van jongs af toont hij maatschappelijk engagement, dat nog wordt versterkt door zijn deelname aan de politiek-maatschappelijke discussies in Charlestown. Julian vertegenwoordigt het kritisch maatschappelijk discours tegenover Quentins literaire ambities en estheticisme. Beide broers als antipoden dus, wat treffend in het verhaal wordt geïntegreerd. Quentins visie op literatuur wordt grondig uitgediept en door Kromhout handig in het verhaal verwerkt. Met Virginia als stichtend voorbeeld krijgt Quentins literaire bildung een krachtige impuls en wordt Soldaten huilen niet ook een boek over het ontstaansproces van grote literatuur. Kromhout biedt een geslaagde inkijk in zijn eigen poëtica, alsook die van zijn grote literaire voorbeelden Paul Biegel en Tonke Dragt. Centraal staat het 'indirecte schrijven': met weinig woorden raakt de auteur steeds de essentie, of het nu gaat om Quentins volwassenwording, zijn eerste echte verliefdheid of zijn onzekerheid over de toekomst.
 
Kromhout wil echter meer dan alleen de Zeitgeist in een authentiek en literair hoogstaand portret weergeven. De dag voor oudjaar 1935 wordt het vredige familiale samenzijn bruusk verstoord als Julian zijn ouders het recent ontdekte familiegeheim voor de voeten werpt. Via de raamvertelling komt de lezer opnieuw in 1937 terecht. Wanneer Julian als zelfverklaard communist naar het internationale strijdtoneel trekt, blijft het gezin ontredderd achter. Vlak voor zijn vertrek herinnert Julian aan Quentins belofte; als hij sterft, dient Quentin het boek over hun beider jeugd te publiceren. An sich een breekbare literaire constellatie, want aan de afloop van Julians strijd valt niet meer te twijfelen. Toch creëert de auteur voldoende spanning rond Julians wedervaren in Spanje en de vraag hoe het noodlot precies zal toeslaan.
 
In de sfeervolle, haast vredige slotpassage, mogen Vanessa en Duncan eindelijk het kerkje naar eigen goeddunken beschilderen, een betekenisvolle en geslaagde metafoor voor hun aanvaarding door de dorpsgemeenschap. Toch kan Vanessa (vooralsnog) geen vrede nemen met Julians dood, wat garant staat voor een verwarrend einde, dat zekerheden betekenisvol ontwricht en de lezer enigszins verdwaasd achterlaat. Enkel echt grote literatuur is daartoe in staat. Hoewel Kromhout met dit indrukwekkende portret van een periode en gelaagde 'coming of age'-verhaal al zijn 117de boek publiceerde, verwierf de auteur in Vlaanderen voorlopig beduidend minder naambekendheid. Mag Soldaten huilen niet daar dringend verandering in brengen.
 
Kromhout ontving voor het boek de Gouden Lijst en de Thea Beckmanprijs 2011.
 
Rindert Kromhout: Soldaten huilen niet, Leopold, Amsterdam 2017, 272 p. ISBN 9789025873790. Distributie Standaard Uitgeverij
 
Oorspronkelijk verschenen in De Leeswelp 

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri