Vanaf twaalf jaar

JEUGDBOEKEN NR. 9, OKTOBER 2018

Bart Moeyaert: Tegenwoordig heet iedereen Sorry

door Henk Van Viegen

12+ - Een nieuwe Moeyaert, dat is een gebeurtenis. Er zijn zelfs twee nieuwe Moeyaerts, want vlak voor dit jeugdboek verscheen een bundeling van theaterteksten We waren klaar, met beelden van Isabelle Vandenabeele. Reden voor De Morgen (26.09.18) voor een stevig te interview. Volgens Moeyaert is hij zélf ook nieuw, verlost van de ballast van het belang van (gebrek aan) waardering als schrijver, met meer nadruk op waar hij zelf blij van wordt.  
 
Maar zijn nieuwe boek is een in meerdere opzichten ‘oude’ Moeyaert. Een fijne, kleine roman, met korte hoofdstukken, stilistisch en structureel verzorgd, met een voor hem typerende, weerbarstige hoofdpersoon: een type dat de wereld bekijkt vanuit een figuurlijke en letterlijke schuilplaats, met een kritische blik op de wereld van de volwassenen. Ook in deze roman lijkt de grote maatschappij slechts terzijde aanwezig, en draait het om een individueel leven en het zorgvuldig analyseren van relaties, waarin vervreemding en een zekere uitzichtloosheid op de loer liggen.  
 
Bianca, de 12-jarige ik-figuur, heeft van haar vader het etiket onhandelbaar opgeplakt gekregen, dat krijgt ze te horen van haar moeder. Het is vrijdag, dus ze gaat het weekend naar haar vader en ‘zijn’ Cruz, zijn vriendin. Haar vader zou haar het liefst niet meer elke week hebben, gezien die onhandelbaarheid. Bianca vindt zichzelf eerder een beetje lastig, of inderdaad iemand met een gebruiksaanwijzing (etiket van haar moeder).  
 
Er ligt niet zo’n prettige periode achter haar. Haar vader is vertrokken naar een soort commune, waar Bianca zich onvrij voelt. Haar negenjarige broertje Alan krijgt een heleboel aandacht. Door problemen met zijn hart heeft hij soms zuurstofgebrek en hij is erg onrustig. Als Bianca het even niet meer uithoudt, gaat ze zogenaamd wandelen, maar dat is niet veel meer dan achterom naar haar geheime schuilplaats lopen en van daaruit fantaseren en/of de boel bespieden.  
 
Een opmerking van haar moeder dat er straks iemand komt die zij heel leuk vindt, lijkt bij Bianca niet binnen te komen. Maar dat is wel zo, ze is behoorlijk nieuwsgierig. De moeder van Alans speelvriendje (Jazz, ‘Zijn naam duurt drie seconden’) blijkt de populaire soapactrice Billie King uit de serie Hier bij ons te zijn, van wie Bianca een enorme fan is. De komst van Billie zorgt voor een verandering ten goede van Bianca, die zich overigens voorstelt als Perdón. Een pagina later komt de titel van het boek letterlijk door, nadat Bianca ook al een keer sorry gezegd heeft tegen haar moeder. Later zal ze nog in grote letters, onderdeel van een aandachtig gemaakte, kleurrijke tekening, SORRY schrijven, onder andere voor het uitknippen van haar eigen beeltenis op een heleboel foto’s .
 
Vanaf het begin is er sprake van een soort toneelsetting, met een stuk dat ook best Hier bij ons had kunnen heten. Het decor is simpel, keuken, trap, tuin. Moeder zit sinds kort op toneelles, Alan beeldt tegenwoordig ook graag dingen uit en Bianca acteert voortreffelijk haar wandeling en reflecteert regelmatig op de maniertjes waarmee Billie (cafévrouw Ilona Alders in de serie) een tekst inleidt. Die setting wordt ook opgeroepen en verlevendigd door de voortdurende spanning van de deurbel. Uiteraard zullen ergens in de middag papa en Cruz verschijnen, maar voor hen is het nog te vroeg, ‘Ze kunnen me nog niet aan’. Eerst belt Billie aan, daarna de buurvrouw die meldt dat haar broer in de tuin aan het breken zal slaan, en ten slotte Billies vrouw, Malika Walker, nota bene haar tegenstander in de soap -- Bianca is ook een enorme fan van háár. Ilona Alders en Dagmar Vos kunnen elkaar in de serie niet luchten of zien, maar hier omhelzen ze elkaar en zoenen ze elkaar op de mond! Aan het vrouw-vrouwgezin dat Billie en Malika met Jazz vormen, worden verder geen woorden vuil gemaakt, het is een vanzelfsprekendheid. Maar waarschijnlijk mogen we in de naam Billie King wel een eerbetoon zien aan de oud-tennister Billie Jean King, die een van de eerste sporters was die uit de kast kwam als lesbiënne.  
 
De middag staat verder in het teken van het spelen van de kinderen (het tempo is er hier en daar even uit) en een aanval door zuurstoftekort van Alan. Bianca trekt zich nog één keer terug in haar schuilplaats, maar terwijl ze daar is, is de broer van de buurvrouw die aan het afbreken. Een teken! Glimlachend redt ze haar spulletjes en gaat vol goede voornemens richting moeder, papa en Cruz terug naar binnen. Een volbloed happy end, zoals we dat volgens mij niet eerder gezien hebben bij Moeyaert in boeken voor deze leeftijd. Dit slot wordt vooral voorbereid door het geweldige compliment dat Billie haar maakt. Ze noemt Bianca een merkwaardig meisje, en voegt eraan toe, op de vraag van Bianca of dat goed of niet goed is:  
 
‘Merkwaardig betekent: de moeite waard. De moeite waard betekent: belangrijk.’  
 
In het bijzijn van Billie voelt Bianca zich in een leuker meisje veranderen. Maar ook vader en moeder spelen een belangrijke rol, bij beiden op een intiem moment op de bank.  
 
Een andere aanwijzing voor dat we hier te maken zouden kunnen hebben met een traditioneel jeugdboek is een zekere explicietheid bij de gevoelens van Bianca, met zinnetjes als ‘Ze moest eens weten’ of ‘ze heeft geen idee van wat ik voel’. Ook doet Moeyaert geen moeite de moraal (de samenhangende moralen) van dit boek via omwegen te tonen: oordeel niet te snel (via vader en Billie), gebruik het in je eentje zijn als een oefening voor later als je met iemand bent en doe wat je doet niet half, je moet voluit leven (Billie). Helpers alom. Bianca begint er direct mee, niet een half, maar elke week een heel weekend bij vader en Cruz, en hándelbaar, waarmee we mooi terugkeren naar het begin.  
 
Moeten we ons dus bij dit boek nog nauwelijks de vraag te stellen voor wie het geschreven is? Happy end, heldere moraal. Maar Moeyaert zelf is daar nog niet zo zeker van, blijkt uit het interview met De Morgen. Een jeugdboekenschrijver schrijft niet dus voor de jeugd, het gaat hem er simpelweg om dat de vertelstem klopt. De hoofdpersoon is 12 jaar en vertelt, zou je kunnen zeggen, het verhaal direct aan een leeftijdgenootje (een op enkele plaatsen voorkomende ‘je’).  
 
En daar kon hij nog wel eens gelijk in hebben. Want in allerlei opzichten gaat hij gewoon zijn unieke schrijversgang, met veel aandacht voor opbouw en verdere compositie zoals zorgvuldig aangebrachte motieven (bloemen, het woordje half, synchroon zwemmen, die ook weer met elkaar verbonden worden), beeldenrijkdom, en stilistische en literaire verfijning. Het is struikelen over mooie zinnen (Bianca neemt maar twee in plaats van drie handdoeken mee: ‘Ik weet niet wie ik vergeten ben’. Of: ‘Soms is het of de heg niet wil dat ik er ben’), geestige koppelingen (Sorryma, Haasje Langzaam), mooie beelden (Jazz ziet een scheurtje in de lucht als de maan, waarna Billie het afmaakt met: ‘Je zou kunnen denken: de wimper van een engel’).  
 
Een hoofdrol is weggelegd voor de relatie soap/acteren – echte wereld. Bianca verwondert zich erover dat je feitelijk twee personen kunt zijn als ze naast Billie staat en aan Ilona denkt. Sterker nog: Billie gaat in een film twee personen spelen. Bianca gebruikt teksten uit een interview met Billie als ze met haar aan het praten is over de serie en neemt in het echte leven even een andere naam aan: Perdón. Op verschillende plekken van het boek analyseert Bianca een gebaar van haarzelf of haar moeder als bewust toneelmatig. Billie en Malika zijn tegenpolen in de soap. Voorzichtig haalt Bart Moeyaert zelfs de actualiteit binnen, maar dan via de soap! Merkwaardig genoeg begint het met het vermelden dat de echte ellende van de wereld buiten de soap gehouden wordt, waarschijnlijk door het aantal kijkende kinderen en het tijdstip. Evengoed mag het personage Dagmar (Malika) zich enorm druk maken over daklozen, het eten van vlees en andere milieuzaken, en geld en bezit. Ook steekt Moeyaert vriendelijk en geraffineerd de draak met het soapacteren (klemtónen en inleidende gebaartjes, die hij dan weer gebruikt ‘in het echt’: wat betekent dit?).
 
Niet alle jonge, maar ook niet alle volwassen lezers, zullen zich in dit literaire bouwwerk, met nauwelijks enige zogenaamd echte actie, op hun gemak voelen. Een Bart Moeyaert tart het vastpinnen op leeftijd.
 
Waar Moeyaert vast al happy van geworden is, is zijn toevallige ontdekking (op instagram) van de Koreaanse kunstenaar Jang Myeong Uk. Hij is de maker van de omslagtekening, een portret van Bianca, zegt Moeyaert op zijn site. Al vroeg in zijn schrijverscarrière wees hij op zijn mazzel met omslagenmakers, zoals de kunstenaar Peter van Poppel, van wie hij de originelen ook kocht. Maar misschien gaat iemand hier toch weer die vraag stellen: is dit een aantrekkelijk omslag voor een 10-plusser?  
 
Bart Moeyaert: Tegenwoordig heet iedereen Sorry, Querido, Amsterdam 2018, 128 p. ISBN 9789021415154. Distributie L&M Books 

deze pagina printen of opslaan