Vanaf twaalf jaar

Bart Moeyaert: Dani Bennoni: lang zal hij leven

door Marita Vermeulen

12+ - Bart Moeyaert is twintig jaar schrijver en dat wordt feestelijk in de verf gezet met de heruitgave van Duet met valse noten, Kus me en Blote handen. Drie belangrijke stapstenen in zijn oeuvre die bovendien vele lezers op een prettige manier de weg laten vinden naar zijn nieuwste roman Dani Bennoni (lang zal hij leven).
 
Vlaanderen, 1939. De 11-jarige Bing heeft het voetbaltenue van zijn oudere broer aangetrokken. Hij ziet er belachelijk uit, maar dat zal hem worst wezen: "Ik heb een knoop in de broeksband moeten leggen tegen het afzakken. Ik weet dat er veel stof boven mijn knieën bij elkaar komt, want natuurlijk is ook de trui van Moon mij veel te groot, maar ik ga niet knippen. Dat doe ik niet. We houden alles zoals het is". Heel het verhaal door zien we hoe Bing manhaftig strijd levert tegen alles wat zijn leven en dat van zijn beminden dreigt te ontwrichten. Maar het heeft geen zin. Het is 1939, jongens worden opgeroepen, ze krijgen een uniform aan en worden een nummer. Moeders worden ziek van angst en verdriet bij het idee dat de bedden van hun zoons voor altijd leeg zullen blijven.
 
Bing houdt zijn afwezige broer dicht bij zich door diens favoriete sport te willen beoefenen, door diens kleren aan te trekken, door van Moons vriend Dani te eisen dat die hem de regels van het spel leert. Dani, de plaatselijke voetbalheld, wordt door mannen en vrouwen bemind en bewonderd. Bing kent zijn zwakheden en dat geeft hem een gevoel van macht: "Als ik Dani was, zou ik vriendelijker tegen mij zijn". Moeyaert tekent stukje bij beetje uit hoe Dani en Bing zich tot elkaar verhouden. Hij geeft hen echter geen van beiden een vaste plaats op het veld, waardoor ook de lezer onzeker is over zijn eigen positie.
 
Bing heeft samen met zijn vriend Lenny een ingewikkelde constructie bedacht om zijn zin te krijgen. Bing dirigeert en manipuleert de waarheid naar wens en vermogen: "We hebben afgesproken dat we niet gaan liegen. We gaan alleen op tijd zwijgen". Hij gaat geheel op in zijn eigen wensen en verlangens en beseft niet dat hij zich daarmee op nieuw terrein waagt. Het terrein van de passie en het begeren, een terrein vol tegenstanders en rivalen. De regels worden bepaald door volwassenen en de sterksten hebben vele rechten.
 
De mensen in dit verhaal zoeken manieren om uiting te geven aan hun verlangens en verwachtingen zonder ze te durven uitspreken. Er is een voortdurend verlangen om te koesteren en gekoesterd te worden. De moeder van Dani gaat zo op in haar verdriet dat ze haar jongste zoon en dochter nauwelijks de veiligheid kan bieden die ze nodig hebben. Zus Anneka kleineert haar broertje om aandacht voor haar eigen verdriet op te eisen: "We hebben allemaal wel ergens een wond die niet geneest". Moeyaert toont dat wie vastloopt in zijn emoties slechts moeizaam constructieve uitwegen vindt. De acties van Bing en Lenny, hoe naïef en egoïstisch ook, brengen opluchting in de gelederen, eindelijk kan er lucht gegeven worden aan hoop en verlangens. En dan gebeurt er iets wonderlijks. Terwijl Bings plannen in het honderd lopen, zie je hem groeien, sterker worden. Hij geeft niet op, laat niet los. Gespiegeld aan zoveel kracht en onverzettelijkheid lijkt de grote voetbalheld opeens erg jong en kwetsbaar. Nog niet klaar voor het volwassen leven, bijlange niet sterk genoeg om het op te nemen tegen zwaar en nietsontziend geschut.
 
Het verhaal beslaat een dag in dat cruciale jaar 1939. De littekens aangebracht tijdens de Eerste Wereldoorlog zijn nog vers en een nieuwe golf van vernietiging is onafwendbaar. In kleine terloops uitgesproken zinnetjes lees je hoe al dat weten en vrezen het dagelijks leven beïnvloedt. Op die ene bijzondere dag zet een 11-jarige jongen bepalende stappen in zijn volwassenwording zowel op seksueel als op geestelijk vlak. Zijn verlangens zijn even groots en overrompelend als die van volwassenen, maar zijn inschatting van de consequenties is ontroerend onschuldig.
 
De hele structuur van de roman wordt bepaald door wat mensen zeggen en verzwijgen. Net als in realiteit heeft de waarheid lange tijd vage contouren en verandert ze naargelang van het licht dat erover schijnt. Moeyaert dwingt de lezer in de rol van voyeur. Je kijkt, geniet en schrikt. Op het einde van het boek is het je onmogelijk om een zuiver oordeel te vellen over de gebeurtenissen. Je bent er net als de personages aan overgeleverd, er is geen ontkomen aan. En je beseft dat het niet alleen geen zin heeft, maar ook dat het onmogelijk is om de dingen te houden zoals ze zijn. Sommige dingen worden beter, andere slechter en meestal kun je de twee pas veel later van elkaar onderscheiden.
 
De Nederlandse tekenaar Lou Strik zei ooit: "Alles wat je tegenkomt en wat je ziet moet je tot op het hemd uitkleden en er dan van gaan houden". En dat is precies wat Moeyaert doet; hij ontdoet mensen van hun maskers en kijkt dwars door verbaal en nonverbaal gelegde rookgordijnen heen. En toont ze volmaakt en onvolkomen. Meer dan ooit stoot Moeyaert genadeloos door. Tot in je ziel.

Bart Moeyaert: Dani Bennoni: lang zal hij leven, Querido, Amsterdam 2009, 86 p. ISBN 9789045108322. Distributie L&M Books

Oorspronkelijk verschenen in De Leeswelp 

deze pagina printen of opslaan