Peuters en kleuters

Julian Tuwim, Bohdan Butenko (ill.): Meneer Minuscuul en de walvis

door Henk van Viegen

4+ - Waarom een Pools boek uit 1956 op de Nederlandstalige markt brengen? Je kunt ook vragen: waarom niet? Of aanbrengen, zoals uitgeefster in geijkte woorden doet, dat het tijdloos is en universeel. Wellicht kwam de vertaling er doordat het boek in 2010 (nadat het in 2008 in Polen in een nieuwe editie verscheen) opgenomen werd als Witte Raaf nr. 208 van dat jaar in de Internationale Jeugdbibliotheek van München. Het kan ook zijn dat de uitgeefster het boek nog kende van de tijd dat ze, in België wonend, boeken uit het Pools naar het Nederlands vertaalde. Achterin het prentenboek is ook een reden te vinden, in de manier waarop Tuwim en Butenko geïntroduceerd worden: de ene als een ware taalvirtuoos, de andere als de nestor van de Poolse illustratiekunst van de afgelopen decennia. Tuwim wordt verder gepresenteerd als een soort Poolse Annie MG Schmidt, Butenko als de Poolse evenknie van Fiep Westendorp, waaruit verkeerdelijk zou kunnen besluiten (wat verschillende bloggers en websiteschrijvers ook deden) dat er hier sprake zou zijn geweest van samenwerking. Tuwim was namelijk al drie jaar dood toen Butenko diens verhaal besloot te gebruiken voor een prentenboek.
Meneer Miniscuul en de walvis is een sympathiek verhaaltje dat de verbeelding aanspreekt. Meneer Minuscuul, ervaren wereldreiziger, wil erg graag eens een walvis zien. Hij stapt in zijn zelfgemaakte notendopbootje en uiteindelijk komt hij terecht bij en op een walvis. Maar heeft hij hem ook echt gezien? Het verhaal leunt sterk op een redelijk bekend motief uit de reisliteratuur – het vermeende eiland is een reusachtig dier -, en de kleine voorgelezenen/meekijkers zullen dat wel leuk vinden. Hier en daar moeten wat lastige woorden uitgelegd worden (minuscuul, petieterig, grammofoon).
Dat Tuwim een taalkunstenaar was, met ‘een buitengewoon taalgevoel en talent voor humor’ (www.poeziecentrum.be) valt aan de tekst in dit prentenboek echter nauwelijks te zien. Wat het rijm betreft is het geheel zelfs uiterst saai. We hebben het sinterklaasrijm abcb, wat voor kinderen waarschijnlijk wel lekker rustig is, en de vertaalster, de dichteres Jo Govaerts, heeft er ook geen moeite mee om ‘zien’ drie keer te laten rijmen op ‘misschien’. Ook de rijmparen ooit/nooit en huis/thuis zijn niet erg virtuoos. Een keertje noteren we een fraai dubbelrijm: mal is/walvis en het eerste taalgeintje komt pas na vele bladzijden: Minuscuul gaat met een kanon muggen doodschieten. En waarom zou iemand met ‘Tsjip tjsip’ een walvis te voorschijn willen lokken? Komt het door de vertaling, dat al het leuke is gesneuveld? De uitgeefster verzekert nochtans dat de vertaalster er intensief aan gewerkt heeft ‘tot we vonden dat elk woord goed zit’.
Bohdan Butenko typeert Meneer Minuscuul met de clichés van de bioloog/wereldreiziger: vlindernetje en tropenhelm. Leuk is het daarom dat hij, hangend onder een grote vlinder, ondertussen minivlindertjes vangend, naar zee vertrekt. Het omslag is fraai uitgevoerd, in het vaandel van het scheepje staat geestig de naam van de schrijver. De letters passen mooi bij de grootte van de twee hoofdpersonages, waarbij aangetekend dat de Butenko Meneer Minuscuul niet zo klein heeft gemaakt als de tekst doet veronderstellen. Dan zou Minuscuul nauwelijks te zien zijn (hij is ongeveer even groot als een koffieboon) of de walvis nooit helemaal afgebeeld kunnen worden. En verder heeft de illustrator omwille van de haalbaarheid nog een paar dingen moeten ombuigen: de walvis zegt dat het eiland bestaat uit zijn neus, maar op een dubbelpagina zien we Minuscuul de hele walvis gebruiken voor zijn ontdekkingstocht en lijkt hij zich te gaan installeren in de kuil tussen rug en vin.
Butenko levert erg mooi werk: met maar een paar kleuren (vriendelijk blauw en prachtig fel geel) en een zo kaal mogelijke achtergrond (waarmee hij zich onderscheidde van zijn beroemde leermeester Jan Marcin Szancer) weet hij de aandacht vast te houden. In de slotpagina’s gaat het blauw van de walvis mooi over in dat van de zee. Een paar grijze streepjes zijn voldoende om zowel een branding, vogels, rook of een paar wolkjes aan te geven. Consequent worden de personages in profiel weergegeven, wat een tijdje Butenko’s handelsmerk was. De illustrator zit intussen maar liefst zestig jaar in het vak. Op volgende link is een mooi overzichtje van zijn werk te zien: http://culture.pl/en/article/book-revolution-1950-butenko-the-great.


Julian Tuwim, Bohdan Butenko (ill.), Meneer Minuscuul en de walvis, Book Island [S.l.], 2014, 20 p., ill. € 15,5. ISBN 9780473261788. Vert. van: Pan Maluṥkiewics i Wieloryb door Jo Govaerts. Distributie: Book Island

Oorspronkelijk verschenen in de Leeswelp 2014

deze pagina printen of opslaan