Vakliteratuur
Jack Zipes: The Brothers Grimm: From Enchanted Forests to the Modern World
door Vanessa Joosen
Zin en onzin
Over de gebroeders Grimm is al veel zin en onzin geschreven.
Voor sommige romantici zijn hun sprookjes heilig en geven ze uitdrukking aan de
"ware aard van het volk," volgens sceptici zijn de sprookjes een
patriarchaal instrument en leggen ze aan kinderen seksistische en gewelddadige
rolmodellen op.
Context
Volgens Jack Zipes is één ding essentieel bij het bestuderen
van sprookjes: je moet ze beschouwen in de sociaal-historische context waarin
ze ontstaan zijn. Daarom begint Zipes met een lang biografisch hoofdstuk over
Jacob en Wilhelm Grimm en de verzameling sprookjes die ze aanlegden in de eerste
helft van de negentiende eeuw.
Klaarheid
Omdat er over hun methodiek veel misverstanden bestaan
probeert Zipes hierin klaarheid te scheppen op basis van recente ontdekkingen:
de broers hadden verschillende informanten die hen sprookjes vertelden, maar die
bronnen waren niet zo 'volks' als soms beweerd werd en aan vele sprookjes is
nog flink gesleuteld voor ze in de Kinder- und Hausmärchen terecht kwamen.
Biedermeier
Als kind van zijn tijd werd vooral Wilhelm Grimm beïnvloed
door de protestantse en burgerlijke ethiek van de Biedermeierperiode, en dat
zie je bijvoorbeeld in de verhalen waarin een jongste kind de held is: die
hadden in de negentiende eeuw geen erfrecht en moesten dus door slim te zijn of
hard te werken hun eigen geluk bepalen.
Van vrouwen verwachtte de negentiende-eeuwse burgerij heel
wat minder ondernemingszin, en dus zie in de verschillende latere edities van
de Kinder- und Hausmärchen dat vrouwen steeds braver, passiever en huiselijker
worden.
Sprookjesobsessie
In een tweede luik van zijn boek probeert Zipes een
verklaring te geven voor "de Duitse sprookjesobsessie." De sprookjes
zijn ontstaan in een periode waarin Duitsland nog versnipperd was in kleine
staatjes, en het was de droom van de gebroeders Grimm om in een ééngemaakt land
te leven.
Roots
De sprookjes werden beschouwd als een gemeenschappelijk,
Duits literair erfgoed. Dit wordt door Zipes meteen ontkracht: een heleboel
sprookjes komen in verschillende landen voor en sommige verhalen hadden Franse
of zelfs Deense roots.
Desondanks beschouwt men de sprookjes van Grimm in Duitsland
nog steeds als 'Duits' en worden ze te pas en te onpas gebruikt om commentaar
te geven op het Duitsland van vroeger en het Duitsland van nu.
Hedendaags
Zipes besteedt behoorlijk wat aandacht aan de zogenaamde
'umfunktionierte Märchen': sprookjes die herschreven zijn vanuit een hedendaags
perspectief en zo een nieuwe functie krijgen. Hij maakt bijvoorbeeld een
boeiende vergelijking tussen verschillende versies van Sneeuwwitje en
Doornroosje, en analyseert de receptie van de sprookjes in de DDR en de BRD.
Tweede editie
Het is inmiddels al vijftien jaar geleden sinds de eerste
uitgave van The Brothers Grimm verscheen en sindsdien is het theoretisch
discours over de Grimm sprookjes alweer behoorlijk geëvolueerd. Jack Zipes
breidde zijn eerste versie uit met verwijzingen naar nieuw onderzoek en
herschreef verschillende hoofdstukken uit de vorige editie.
Up-to-date
Op die manier biedt hij een van de meest up-to-date
overzichtsboeken over de gebroeders Grimm van dit moment, zeker in het Engelse
taalgebied.
In tegenstelling tot veel studies uit de Verenigde Staten en
het Verenigd Koninkrijk beperkt Zipes zich niet alleen tot de Engelstalige
receptie van de sprookjes. Integendeel, hij stelt een corpus aan theoretische
teksten en sprookjesbewerkingen voor uit Duitsland, die op het internationale
forum nog maar zelden of nooit aan bod zijn gekomen.
Verder onderzoek
Dankzij de vele voetnoten, opmerkingen en de uitgebreide
bibliografie biedt The Brothers Grimm bovendien veel mogelijkheden voor verder
onderzoek naar de sprookjes van Grimm.
Jack Zipes
: The Brothers Grimm: From Enchanted Forests to the Modern World, Palgrave
MacMillan New York,
2002, 331 p., ISBN 0312293801
Oorspronkelijk verschenen in De Leeswelp 2002
deze pagina printen of opslaan