Vertaald proza

BOEKEN NR. 7, SEPTEMBER 2023

Pirkko Saisio: Het kleinste gemene veelvoud

door Liesbeth Vantorre

Twintig jaar geleden won Pirkko Saisio de prestigieuze Finlandiaprijs met het derde en laatste deel van haar Helsinki-trilogie, Punainen erokirja, wat zoveel betekent als het ‘rode boek van afscheid’. Het eerste deel van deze trilogie verscheen al in 1998 maar bereikte recent het Nederlandse taalgebied in de vorm van een vertaling door Annemarie Raas. En daar mogen we best blij om zijn. Sinds halverwege de jaren 1970 heeft Saisio een indrukwekkende hoeveelheid proza en theaterteksten bij elkaar geschreven. De actrice van opleiding is dan ook een gevestigde waarde in de Finse literaire wereld. De Helsinki-trilogie schreef ze naar aanleiding van het overlijden van haar vader.  

Het kleinste gemene veelvoud kan je een coming-of-ageverhaal noemen, zowel van Saisio zelf als van de stad waarin ze opgroeide. Pirkko komt net ziek terug van een reis naar Korea wanneer haar vader ten val komt in zijn appartement. Zijn gezondheid laat het al langere tijd afweten. Nu Pirkko zelf op middelbare leeftijd is, ziet ze de generatie voor haar stilaan verdwijnen. Koortsdromen brengen haar beetje bij beetje terug naar haar kindertijd. Haar verleden sijpelt traag maar zeker door naar het heden, tot het een bijna niet te stuiten zondvloed wordt. De korte impressies uit haar kindertijd, zoals het beeld van haar moeder die met een kleurrijke festivalrok aan terugkeert van een reis worden hoofdstukken die het heden verdringen.
 
Pirkko was ooit een klein meisje dat aan niemands verwachtingen kon voldoen. Haar grootmoeder verlangde naar een gehoorzame, keurige kleindochter, die vaak op bezoek kwam. Haar grootvader wilde een onbevreesde en vrijgevochten kleindochter die zich als een jongen gedroeg. Haar moeder wilde dan weer een slimme, zelfstandige turnjuf met een willetje en haar vader een hardwerkende handelsingenieur. Maar Pirkko lijkt geen van al die dingen te zijn of te worden. Ze is enig kind en wordt niet gelovig opgevoed. Ook die elementen dragen ertoe bij dat ze zich een beetje anders voelt. Haar vader werkt voor de communistische Vereniging Finland-Sovjet-Unie en wil zijn kleine gezin opstuwen in de vaart der volkeren. Pirkko en haar moeder volgen, niet altijd even gedwee, zijn uitgestippelde parcours. Zijn overlijden maakt heel wat los bij Pirkko, die een leven lang het gevoel heeft gehad niet aan zijn standaarden te kunnen voldoen. De volwassen vrouw kijkt naar het kleine meisje dat ze ooit was en becommentarieert de gebeurtenissen. De koortsige droomtoestand waarin Pirkko verkeert, leent zich hier goed toe.  
 
Saisio wisselt in het boek vaak en snel van perspectief. Deze perspectiefwissel wordt dan aangekondigd door een bruuske witregel:
 
‘Ik wacht alleen maar op de komst van Miss Lunova.
En
 
ineens beseft ze wat houden van is.’ (p.81)
 
De volwassen Pirkko ziet het kleine meisje dat zich zo lang onzichtbaar voelde. Ze begrijpt het, legt haar conflicterende gevoelens uit en omarmt haar. Door sleutelmomenten uit het verleden uit te lichten en rechtstreeks te koppelen aan het heden door een perspectiefwissel, berekent Saisio een kleinste gemeen veelvoud van haar leven als kind en als volwassene.  
 
Door deze techniek en door haar krachtige, gedetailleerde, maar toch uitgepuurde vertelstijl, creëert ze een hartverwarmende, herkenbare (ook voor lezers van een andere generatie, context en afkomst) en troostende autobiografische roman.
 
Pirkko Saisio: Het kleinste gemene veelvoud, De Geus, Amsterdam 2023, 240 p. ISBN 9789044547191. Vertaling van Pienin yhteinen jaettava door Annemarie Raas. Distributie L&M Books

deze pagina printen of opslaan