Wie aan de Nederlandse
tegencultuur (toentertijd progressief ook wel ‘tegenkultuur’ gespeld) van de
jaren 1960 denkt, denkt in de eerste plaats aan Provo, de ludieke
verzetsbeweging die zich vooral in Amserdam situeerde. Maar tegencultuur was
zoveel meer. Zo ontwikkelde zich een levendige ondergrondse cultuur die in veel
opzichten helemaal los stond van Provo, en dan met name rond de populaire
muziek en een aantal aanverwante thema’s zoals drugs, seks, en jeugdbeweging.
Dit spectaculair mooie boek belicht die andere kant van het verhaal door in
kaart te brengen wat er in de jaren 1960 in Nederland leefde op het gebied van
undergroundpublicaties.
Ondergrondse publicaties van de tegencultuur waren in
hoofdzaak georiënteerd op populaire muziek, met Hitweek en later Aloha
als de bekendste bladen. Deze tegencultuur, die een brede belangstelling
genoot, verspreidde zich in tegenstelling tot Provo veel meer doorheen het hele
land. Bij hun overzicht van dit fenomeen valt op dat de auteurs van het boek ‘de
jaren 1960’ vrij ruim hebben ingevuld, beginnend in 1964 en eindigend in 1976.
Daar zijn historisch zeer goede redenen toe, onder meer het feit dat de
revolutionaire jeugdcultuur van de jaren 1960 pas echt rond 1964-‘65 in zwang
raakte – en ook pas midden jaren 1970 zijn energie verloor (op het moment dat
de punkbeweging opkwam). Heel veel van de besproken publicaties kennen hun levensloop
binnen dit tijdsbestek, zodat de periodisering zich ook bijna vanzelf dicteert
vanuit het archief.
Het boek begint met een gedegen inleiding over de culturele context van ‘de
jaren 1960’, waarbij met name de gekozen periodisering zeer goed wordt
beargumenteerd. Daarna volgt een zeer gedetailleerde maar bijzonder vlot
leesbare reconstructie van de beginjaren (en ook voorlopers) van de Nederlandse
undergroundpublicaties, waarbij de carrière van Hitweek de spil vormt
waar al de rest aan is opgehangen. Je komt als lezer heel veel te weten over
onderlinge rivaliteit, over het internationale netwerk waar deze tijdschriften
in functioneerden, maar ook over het feit dat Hitweek echt een
pioniersblad was en bijvoorbeeld eerder het levenslicht zag dan het Amerikaanse
Rolling Stone. Er zijn ook lange interviews ingevoegd met de
sleutelspelers van het eerste moment.
Pen en Sijnke moeten echt worden
toegejuichd voor het werk dat zij hier hebben geleverd. Ze zijn er wezenlijk in
geslaagd om het landschap, met zijn vele kruisverbanden en kliekjesvorming,
helder en gedetailleerd in beeld te brengen op een manier die de professionele
historicus zal bevredigen, maar die tegelijk buitengewoon toegankelijk blijft
voor de geïnteresseerde leek, de fan, en ook de verzamelaar van vintage
tijdschriften. Er is ook een uitgebreide bibliografie toegevoegd voor wie zelf
verder wil graven.
Naast de gedegen en goed gedocumenteerde tekst is de belangrijkste kracht
van dit boek uiteraard de iconografie: bladzijde na bladzijde krijgen we een
schier eindeloze stoet van schitterende reproducties uit de betreffende
publicaties. Er is echt een gigantische schat aan visueel materiaal van zeer
hoge kwaliteit bij elkaar gebracht. Dat alles wordt ook uitstekend toegelicht,
met onder meer een catalogus van de belangrijkste tijdschriften met telkens een
technische fiche (wanneer verscheen het, in hoeveel nummers, met welke
redactie?) en een korte toelichting over de lotgevallen van het tijdschrift. Op
die manier is Tegenkultuur ook een schitterend kijkboek dat de
psychedelische sfeer van die tijd moeiteloos van elke bladzijde ademt. Het boek
is bovendien bijzonder mooi vormgegeven in zeer luxueuze kleurendruk en met
elegante harde kartonnen kaft.
Kortom, dit boek is echt een hebbeding voor iedereen die
interesse heeft voor de cultuur van ‘de sixties’ of de subcultuur van
undergroundpublicaties, ongeacht of die interesse gemotiveerd is door
nostalgie, door de esthetiek van psychedelica, door interesse voor de populaire
cultuur, of door de professionele bekommernis van de historicus: iedereen wordt
moeiteloos en overvloedig op zijn wenken bediend.
Jan Pen en Peter Sijnke: Tegenkultuur:
Nederlandse Undergroundpublicaties 1964-1796, Van Gorcum, Assen 2022, 226 p. :
ill. ISBN 9789023259138
deze pagina printen of opslaan