Ongegeneerd, onbeïnvloedbaar, ongeremd en
bijna onnavolgbaar: Diogenes van Sinope was het allemaal en nog veel meer. Als
filosoof betoonde hij zich een buitenbeentje omdat hij zijn ideeën niet op de
traditionele wijze vorm gaf en ook niet onderwees.
Wat Diogenes Leven en denken
van een autonome geest de lezer vooral oplevert, is inzicht. In een monografie
van een paar honderd bladzijden slaagt Inger N.I. Kuin er niet alleen in om een
levensecht beeld te schetsen van Diogenes (Sinope 404 v.Chr. - Korinthe 323 v.Chr.),
maar belicht zij tevens de overlevering en invloed van zijn gedachtegoed op overzichtelijke
wijze. Kuin hanteert daartoe een uitgekiende opzet. Diogenes wordt in verband
gebracht met een aantal tijdloze, en daardoor nog steeds aansprekende, fenomenen.
Het levert herkenning en een verdiept begrip op: er is niets nieuws onder de
zon en het meest zuivere denken is verbonden met de meest werkelijke autonomie van
lichaam en geest.
Er is veel te weten over de kleurrijke en volstrekt onbeschaamde denker
uit Sinope (nu Sinop, een Turkse stad aan de Zwarte Zeekust). Maar de waarde
van zijn bestaan is niet gelegen in zijn kleurrijkheid op zich. Het gaat in de
eerste plaats om de ideeën die ten grondslag lagen aan hoe hij zich in het
openbaar manifesteerde. De openbaarheid was Diogenes’ domein. Hij woonde op het
marktplein en deed zonder enige gêne letterlijk alles en plein public. Niets
kon hem in verlegenheid brengen. Diogenes legde zijn ideeën niet vast in
geschriften, ze zijn althans niet overgeleverd, maar hij lééfde ze. Hij leefde
zijn filosofie vóór.
Plaats van handeling was de agora (marktplaats) in Athene. Diogenes woonde
er in een stenen pot. Ook later, in Korinthe, zou hij in een stenen pot wonen. Wat
we van hem weten, is bewaard gebleven in de vorm van anekdotes en verslagen van
gesprekjes die hij voerde met voorbijgangers. ‘Wie van hem wilde leren moest
hem goed observeren of gerichte vragen stellen’, aldus Kuin in het begin van
deze monografie. Verhalen over zijn idiosyncratische leven, d.w.z. zijn heel
eigen en afwijkende manier van leven, vormden bron en aanzet voor wat de cynische
filosofie is gaan heten. Diogenes werd door Plato als ‘de Hond’ aangeduid omdat
hij, net als een hond, at en scheet waar en wanneer het hem uitkwam. Bovendien
blafte hij als een hond, waarmee zijn verbale agressiviteit bedoeld wordt.
Degenen die zijn ideeën deelden, werden later kynikos genoemd, afgeleid
van kyon, Grieks voor hond. In het Latijn werd dat cynicus. In de
moderne betekenis heeft cynisme een negatieve connotatie. De filosofie
van Diogenes valt niet samen met dit cynisme, dat een hedendaags negatief label
heeft.
Het is
de verdienste van Kuin dat zij onder meer de brede invloed van Diogenes door de
eeuwen heen helder aantoont. Zelfs het christendom en de islam ontkwamen er
niet aan. Op haar beurt werd de Oudgriekse filosofie ook beïnvloed. Zo had
Diogenes mogelijk al vroeg weet van bijzondere vormen van Indiase ascese.
Later, als gevolg van de militaire campagne van Alexander de Grote, nam de
culturele uitwisseling tussen de Griekssprekende wereld en het oude India sterk
toe.
De
overgeleverde filosofische inzichten en praktijken van Diogenes zijn niet mis
te verstaan en daardoor nog steeds relevant en modern. Schijnheiligen, graaiers
en machtswellustige notabelen zijn van alle tijden. Diogenes’ echo van radicale
onafhankelijkheid en zijn zuiver denken en leven worden ons door Kuin mooi
aangereikt.
Inger
N.I. Kuin: Diogenes. Leven en denken van een autonome geest, Athenaeum-Polak
& Van Gennep, Amsterdam 2022, 207 p. : ill. ISBN 9789025314576. Distributie
L&M Books
deze pagina printen of opslaan