Letterkunde

BOEKEN NR. 7, SEPTEMBER 2021

Graa Boomsma: Niemand is waterdicht. De biografie van Bert Schierbeek

door Dirk De Geest

De schrijvers die vlak na de Tweede Wereldoorlog de literaire wereld op zijn kop zetten en baanbrekend werk nalieten, zijn ondertussen vrijwel allemaal bijgezet in de geschiedenis. De generatie van de Vijftigers blijft hoe dan ook richtinggevend voor de naoorlogse literatuur, tot op de dag van vandaag. Hun belang blijkt niet alleen uit de publicatie van hun werk en hun canonieke status, ze krijgen ook allemaal hun biografie. Na onder meer Lucebert en Andreus en voorstudies over Claus en Boon is het nu de beurt aan Bert Schierbeek. En het dient meteen gezegd: Graa Boomsma heeft in alle opzichten voorbeeldig werk geleverd.  

Het boek van Boomsma bevat ontzettend veel nieuw materiaal over het leven van zijn hoofdpersoon, maar het doet veel meer dan dat. Het kadert leven en werk van Schierbeek in de belangrijke gebeurtenissen van zijn tijd, in de maatschappelijke omwentelingen maar ook in de internationale en de vaderlandse literaire ontwikkelingen. Daardoor ontstaat het beeld van een zoeker en van een schrijver die, meer dan veel van zijn generatiegenoten, openstond voor erg uiteenlopende invloeden. Deze studie werpt aansluitend een nieuw licht op het oeuvre van Schierbeek, maar tegelijk is Boomsma erg behoedzaam om werk en leven al te rechtstreeks op elkaar te betrekken. In tegenstelling tot nogal wat zogenaamd ‘geruchtmakende’ biografieën van de jongste tijd stelt de biograaf zich terughoudend op, is hij niet belust op sensatie en plaatst hij zichzelf doelbewust op de achtergrond. Het is een aangename verademing een studie te lezen waar op elke bladzijde inzichten te rapen vallen. Dat Boomsma goed schrijft en zijn boek de nodige vaart weet te geven, is nog een extra surplus.  
 
Voor velen is Schierbeek de man van één boek, het legendarische Het boek Ik (1951), dat tegelijk met deze biografie eindelijk nog eens wordt herdrukt (in een gecorrigeerde versie). Het is een unieke tekst in onze literatuur, die tegelijk lyrisch en episch is en allerlei mythische elementen combineert met allusies op de werkelijkheid. Het boek ondergaat allerlei invloeden, van oosterse mystiek tot het modernisme van James Joyce maar creëert bovenal een ware caleidoscoop aan anekdotes en literaire genres. Na de lectuur van de betreffende hoofdstukken in de biografie wordt duidelijk hoeveel gegevens indirect teruggaan op de levensloop en de pregnante herinneringen van de auteur (onder meer zijn moeilijke familiale omstandigheden), en hoe zijn boek pas na tal van eerdere aanzetten en pogingen is tot stand gekomen. Boomsma laat daarbij overtuigend zien hoe Schierbeek aansluit bij het bekende ‘vent-adagium’ van de vooroorlogse Forum-generatie, die in literatuur de uitdrukking van een persoonlijkheid centraal stelde, maar hoe hij daarbij bewust ook elementen uit het surrealisme betrekt.
 
In feite is deze biografie gestoeld op enkele centrale lijnen in het leven van Bert Schierbeek. Allereerst is er de liefde die zorgt voor een grote stabiliteit in zijn leven, maar ook voor een enorme ontreddering als zijn vrouw Margreetje omkomt bij een verkeersongeval. Het is een fase waarin de schrijver intens op zoek gaat naar de transcendentie en de leegte, en daarbij komt zijn interesse voor Zen hem bijzonder goed van pas. Daarnaast is er de enorme interesse van Schierbeek voor de buitenwereld: de politieke gebeurtenissen van zijn tijd (te beginnen met de Wereldoorlog) laten hem nooit onberoerd, en daarnaast is hij nieuwsgierig om andere landen en culturen te bezoeken. Dat resulteert onder meer in een aantal minder bekende (maar nog steeds best lezenswaardige) reisreportages. Die ontmoetingen met het vreemde leiden ertoe dat de schrijver zich grondig verdiept in religies en filosofieën, iets dat vooral in zijn latere poëzie dominant zal worden.
 
De interesse van Schierbeek in diverse politieke en maatschappelijke gebeurtenissen laat eveneens sporen na in zijn literaire werk, maar minstens even relevant is zijn inzet voor het literaire bestel, onder meer via zijn medewerking aan uitgeverij De Bezige Bij. Voorts zijn er de vele contacten met beeldende kunstenaars, onder meer zijn samenwerking met Jef Diederen die alleszins meer aandacht verdient. En, niet te vergeten, er is de blijvende passie voor de literatuur en het schrijverschap. Schierbeek is een denkend schrijver, en alleen al daarom verdient hij onze blijvende aandacht. De heruitgave van wat meer van zijn teksten zou alleszins welkom zijn om het belang van deze biografie extra te ondersteunen.  
 
Graa Boomsma: Niemand is waterdicht. De biografie van Bert Schierbeek, De Bezige Bij, Amsterdam 2021, 671 p. : ill. ISBN 9789403121611. Distributie Standaard Uitgeverij

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri