Vertaald proza

BOEKEN NR. 7, MEI 2016

Jenny Erpenbeck: Gaan, ging, gegaan

door Sigrid Jacobs

Jenny Erpenbecks laatste roman, sinds kort naar het Nederlands vertaald als Gaan, ging, gegaan, was in Duitsland een enorm succes. Het boek was dan ook genomineerd voor de prestigieuze Duitse Boekenprijs. In een interview zei de schrijfster over het boek: ‘mijn roman wordt zelfs gekocht door mensen die anders nooit een boek kopen’. Toch kon de roman die favorietenrol niet verzilveren. Volgens de commentaren was dat vooral te wijten aan het, wat men dan noemt, ‘controversiële thema’ (Frankfurter Allgemeine).

Richard, hoofdpersonage in Gaan, ging, gegaan, is een emeritus-professor klassieke filologie. Sinds zijn pensioen heeft hij maar weinig om handen. Op het nieuws wordt zijn aandacht getrokken door de vluchtelingen die in het centrum van Berlijn hun tenten hebben opgeslagen en waarvan er een aantal in hongerstaking zijn om hun mensonwaardige situatie aan te klagen. Richard besluit zich in de situatie te verdiepen en probeert in contact te komen met de vluchtelingen. Die kennismaking loopt aanvankelijk nogal stroef. Richard beseft dat zijn eigen leven mijlenver staat van dat van de asielzoekers (‘Richard heeft Foucault gelezen en Baudrillard en ook Hegel en Nietzsche. Maar wat je moet eten als je geen geld hebt om eten te kopen, weet hij ook niet’). Toch ontstaat er langzaamaan een vertrouwensband tussen hen en gaat hun contact stilaan verder dan naar verhalen luisteren en notities nemen: hij helpt hen aan een bijverdienste, geeft taal- en pianolessen en voorziet zelfs een plek in zijn bibliotheek om rustig La Divina Commedia te lezen. Hij voelt zich de enige Duitser die echt iets doet om de asielzoekers te helpen.

Gaan, ging, gegaan is dus een roman die inspeelt op de actuele vluchtelingencrisis. Vandaar dat zogenaamd ‘controversiële thema’. Toch is het geen zwaar boek. Natuurlijk, de verhalen van de asielzoekers zijn niet erg fraai en grijpen meermaals naar de keel, maar Erpenbeck weet haar roman zo vorm te geven dat het verhaal weldegelijk raakt, maar niet onnodig beklemmend werkt. Dat heeft grotendeels te maken met haar heldere, ongecompliceerde taal.

Wat Gaan, ging, gegaan zo’n interessant boek maakt, is dat het de actuele vluchtelingencrisis verbindt met de Duitse geschiedenis. Richard, van geboorte Oost-Duitser, mijmert: ‘Was men uitgerekend in Berlijn alweer vergeten dat een grens zich niet alleen richtte naar de grootte van de tegenstander, maar die tegenstander ook voortbracht?’ Of in een andere passage: ‘Het is helemaal niet zo lang geleden, denkt Richard, dat de geschiedenis van de emigratie en de zoektocht naar geluk een Duitse geschiedenis was.’ Op die manier plaatst de roman de huidige migratiegolven, die bij een groot deel van de Europese bevolking vooral een gevoel van vervreemding oproepen, terecht in een breder kader; een kader waartoe ook wij behoren.

Toch heeft Erpenbeck een paar kansen gemist om van Gaan, ging, gegaan een ‘echt goed boek’ te maken. Zo voegt de schrijfster aan het relaas van het verhaal een aantal elementen toe die interessant zijn, maar niet uitgewerkt worden en dus weinig functioneel zijn, zelfs storend. Zonder dat de verhaallijn aan het einde iets oplevert, vermeldt Richard bijvoorbeeld herhaaldelijk dat in het meer nabij zijn huis een man verdronken is, zonder dat men het lijk ooit gevonden heeft – intrigerend misschien, maar ook niet meer dan dat. De inbraak in Richards huis aan het einde van de roman (zou een van de asielzoekers het gedaan hebben? Of mag je dat als lezer niet denken?) is dan weer te voorspelbaar (op een storende, clichématige manier) en doet zelfs afbreuk aan de kracht van Erpenbecks boek. De integratie van verschillende verhaallijnen en gebeurtenissen loopt dus her en der wat stroef. Dat neemt niet weg dat Gaan, ging, gegaan zonder twijfel tot aanbeveling strekt. De roman had alleen nóg beter kunnen zijn. Controversieel? Misschien. Maar, ondanks enkele schoonheidsfoutjes, vooral broodnodig.

Amsterdam : Van Gennep 2016, 314 p. Vert. van: Gehen,ging, gegangen door Elly Schippers. ISBN 9789461644053

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri