Nederlands proza

BOEKEN NR. 8, OKTOBER 2024

Margot Vanderstraeten: Wij, Roma

door Jooris van Hulle

In het inleidende gedeelte bij haar boek Wij, Roma wijst Margot Vanderstraeten erop dat het niet gaat om een studie over Roma, maar om een bundeling van verhalen van Roma, over Roma, verteld door Roma. De bedoeling van de auteur hierbij was de onbekende wereld van onze onbekende buren ietwat inzichtelijk te maken. 99 verhalen bracht Vanderstraeten bijeen, 99 persoonlijke getuigenissen van Roma die, op een paar uitzonderingen na, anoniem blijven, want ‘waar gemeenschapszin overheerst, wordt praten snel als verraden geïnterpreteerd.’ Aanleiding om de Roma-gemeenschap aan het woord te laten waren voor Margot Vanderstraeten onder meer de denigrerende uitlatingen van Vooruit-boegbeeld Conner Rousseau, aan wie – niet zonder toch wel bijtend cynisme – dank wordt betuigd, ‘zonder hem zou dit boek niet bestaan’.
 
De ‘verhalen’ die worden verteld door de Roma die bereid werden bevonden het gesprek met Vanderstraeten aan te gaan, schetsen een breed uitlopend beeld van de Roma-gemeenschap: over hun taal (het ‘Romanes’, ‘ de taal van ons hart’), over het onderwijs en hun argwaan tegenover de ‘verplichting’ om kinderen naar school te sturen (zo vertelt een van de Roma-moeders hoe haar zoon ‘in een constante spreidstand leeft’ omdat hij graag naar school gaat maar niet kan of wil vertellen aan zijn klasgenoten dat hij Roma is); en verder in het boek is er aandacht voor het ‘eigen’ rechtssysteem’ van de Roma, over de positie van de vrouw, over de huwelijksopvattingen (vaak worden meisjes op jonge leeftijd uitgehuwelijkt), over de toenemende invloed van social media… Vaak gaat het om een uiterst beknopte weergave van de gesprekken die Margot Vanderstraeten heeft gevoerd met een aantal Roma-betrokkenen. Maar even goed gaat het om uitspraken die de lezer hoe dan ook aan het denken zetten. Zo ‘typeert’ een van de ondervraagden het Roma-volk:
 
‘Wij zijn een volk dat voelt. Eerst voelen. Dan doen. Dan denken. Denk ik.’
 
Binnen het oeuvre van Margot Vanderstraeten sluit Wij, Roma aan bij haar boeken Mazzel Tov en Minjan, ‘de vermelde boeken gaan alle drie over het dagelijkse leven van gesloten gemeenschappen die naast ons wonen maar waar we niets van afweten.’ Toch staat haar Roma-boek ook ietwat apart binnen het geheel: Vanderstraeten is en blijft hier de onderzoeksjournaliste, van directe betrokkenheid zoals bij de joodse gemeenschap -- ook al was het toentertijd enkel als jobstudente --, is hier niet of nauwelijks een spoor terug te vinden. Het vertrouwen winnen van haar gesprekspartners lag niet voor de hand. Verhaal ‘tweeëntachtig’ bijvoorbeeld opent zo:
 
‘Hallo, met Julia hier, we hebben elkaar heel kort ontmoet, een paar weken geleden. Je was bij een buurvrouw op bezoek. Je wilde van haar en haar zus meer weten over onze huwelijksrituelen. Ik wil je zeggen dat je die informatie op die manier nooit zult verkrijgen. Er waren mannen in huis. De vrouwen hebben niet rechtuit en open kunnen spreken.’
 
Wij, Roma blijft voor de lezer die de getuigenissen aan elkaar wil gaan linken om zo een totaalbeeld van de Roma-gemeenschap te verkrijgen, wat te verbrokkeld. Margot Vanderstraeten anticipeert hier wel op: op de omslagflap staat de reactie van een Roma-vrouw en haar vriendin die de auteur de raad geven af te zien van een thematische indeling van haar boek, want: ‘Bij ons hangt alles samen. Bij ons loopt alles door elkaar. Zo zijn wij.’ En als het aankomt op de ‘gadzje’ (zo worden alle niet-Roma genoemd): ‘Er zijn twee soorten gadzje. Zij die ons romantiseren. En zij die ons criminaliseren. Zij die ons willen doodknuffelen. En zij die ons willen doodkloppen. Beide soorten doen ons onrecht aan.’ Het is een vraag om begrip, een vraag waaraan Margot Vanderstraeten tegemoet is gekomen met haar boek.
 
Margot Vanderstraeten: Wij, Roma, Pelckmans, Kalmthout 2024, 264 p. ISBN 9789463835305


deze pagina printen of opslaan