Vertaald proza

BOEKEN NR. 5, MEI 2024

Bohumil Hrabal: Een driebenig paard / Huis te koop

door Herman Jacobs

Uit den dode opgestaan
 
Goed nieuws: een nieuwe Hrabal! Of liever: twee nieuwe Hrabals! Een driebenig paard bevat een keuze uit de in briefvorm vermomde memoiresachtige beschouwende fictie, of verhalende essayistische herinneringen, of nog anders, die in het Tsjechisch werden gebundeld in Brieven aan Dubenka. En dan is er ook nog het kleine uitgaafje Huis te koop, met twee niet eerder vertaalde verhalen. En noem dat laatste maar zeer goed nieuws.
 
Wat te zeggen over deze brieven aan ‘Aprilke’, geschreven tussen 1989 en 1991? (Dopisny dubence, ‘Dubenka-brieven’ in het origineel, want dat is wat de verhalen in Een driebenig paard zijn: brieven gericht (maar nooit verstuurd) aan April Gifford, een Amerikaanse studente Tsjechisch, makkelijk veertig jaar jonger dan Hrabal, die hij/die hem in 1988 had leren kennen; ‘duben’, verklein-/kooswoord ‘dubenka’, is het Tsjechische woord voor ‘april’.)
 
Je zou ze aldus kunnen omschrijven, zoals de recensent van de Los Angeles Times (niet geheel onclichématig en wat al te nadrukkelijk) deed, door de uitgever op het achterplat van de Nederlandse vertaling geciteerd:
 
‘In Een driebenig paard is Bohumil Hrabal buitengewoon extatisch, vol van de “mystieke visie” die zo kenmerkend is voor Oost-Europese schrijvers. De brieven zijn de donkere nacht van zijn ziel, zijn Wasteland.’
 
Mij vielen ze om eerlijk te zijn aanvankelijk een beetje tegen – geoudehoer, dat zeker, maar of er, anders dan op de voornaam van de schrijver (‘Bohumil’ betekent hetzelfde als ‘Amadeus’, ‘de door God beminde’), Gods zegen op rustte vond ik eerst toch de vraag. Maar ze winnen geleidelijk aan kracht, zoals hij voor Gifford niet alleen zijn verliefdheid op haar nogal duidelijk laat doorschemeren en enthousiast, zij het af en toe ook met een zweempje ironie, bericht over de Fluwelen Revolutie van 1989, maar ook zijn verdriet deelt over zijn in 1987 overleden vrouw Pipsi, en zijn verscheurdheid en wroeging over zijn gedeeltelijke capitulatie voor het vroegere stalinistische bewind in Praag, dat hij had toegestaan van hem een ‘gelijkgeschakelde’ auteur te maken. Liever dát, op de duur, en liever desnoods gecensureerd en vervalst worden, dan helemaal niet te kunnen publiceren: in 1975, na een jaar of tien niets officieel uitgegeven te hebben gekregen, gaf hij zijn verzet op en ondertekende hij een verklaring waarin hij zich aansloot bij het program van de toenmalige Tsjechische CP – het is hem genoeg kwalijk genomen.
 
Een vrij groot, zij het misschien niet het beste deel van de brieven is gewijd aan de literaire tournee die Hrabal, begeleid door zijn Zwitserse agente Susanna Roth, van maart tot eind april 1989 langs diverse Amerikaanse universiteiten maakte, tournee helemaal georganiseerd door Gifford, waarop de schrijver misschien iets meer de schlemiel uithing dan hij werkelijk was en ook iets meer alcoholische versnaperingen gebruikte dan wellicht verstandig was geweest… Dankbaar is hij er de Amerikaanse trouwens wel voor:
 
‘[…] door u ben ik uit den dode opgestaan en heb ik mijn sterfbed uitgesteld, u bent het die mij met het wijwater van het leven hebt besprenkeld waardoor ik ineens weer in staat was iets op papier te zetten…’

Aan April Gifford, die later docente zou worden aan de universiteit van Stanford, is overigens ook de verhaspelde benaming ‘de Veredelde Staten van Amerika’ te danken die Hrabal, lichtjes irriterenderwijze, heel het boek lang hardnekkig blijft gebruiken om haar vaderland aan te duiden. Althans – de originele vergissing, ‘Spokojené státy americké’ (‘de Tevreden Staten van A.’, in plaats van ‘Spojené státy americké’, de VSA), die Gifford op zeker ogenblik in het gezelschap van de schrijver en diens vrienden in ‘zijn’ café De Gouden Tijger uit de mond viel, is wel aandoenlijk en het is niet moeilijk te begrijpen waarom de schrijver er zo van gecharmeerd was. In het Nederlands – niets ten nadele van vertaler Kees Mercks overigens, die we niet genoeg kunnen prijzen voor zijn inspanningen in het Nederlands voor met name déze auteur – is de verspreking naar mijn smaak net iets minder grappig (zou ‘de Bevredigde Staten van Amerika’ niet mogelijk zijn geweest?).
 
De twee verhalen in Huis te koop zijn me minstens zo goed bevallen – om niet te zeggen: nog beter. Ze ademen die typisch Hrabaliaanse sfeer van ondergang en vergeefsheid, die niettemin iets weemoedigs heeft, en waarin te midden van verdorvenheid en onversneden verschrikkingen een restje onschuld zich niettemin weet te handhaven.  In 'Gietsels en gietseltjes' verzeilt een stomdronken jonge vrouw -- haar verhaal wordt versneden met de filosofisch-maatschappelijke gedachtewisseling tussen twee (dwang?)arbeiders -- in een barak met brandweer'vrijwilligers’, die allemaal voormalige leden van de kleinburgerij of zelfs heuse ex-kapitalisten blijken te zijn, die kennelijk, in het communistische Tsjechoslowakije van na 1948, zijn veranderd in voorwaardelijk veroordeelden (anders hadden ze wel écht in de gevangenis gezeten, en niet, zoals nu, in een soort voorgeborchte daarvan) -- en wat er daar met haar gebeurt laat zich raden...

Vervolgens, in 'Bedrieglijke spiegels', krijgen we een kolderiek verhaal (de keerzijde van Hrabals melancholie) dat wel een lachspiegelreflectie lijkt te zijn van de historie van het monsterlijke Stalin-eregedenkteken dat in 1955 verrees op de kop van de chique Praagse Pařížská-boulevard (niet letterlijk, het stond aan de overkant van de Moldau, pal boven de Čechův-brug, maar wie op welk punt in de Pařížská ook de blik noordwaarts opsloeg, kon het onding onmogelijk niet zien), maar dat in 1962, de destalinisatie was toen elders in de socialistische wereld toch alweer een jaar of vijf aan de gang, opgeblazen werd.

Vier sterren!

Bohumil Hrabal: Een driebenig paard, Prometheus, Amsterdam 2024, 237 p. Uit het Tsjechisch vertaald en van een nawoord voorzien door Kees Mercks. ISBN 9789044655308

Bohumil Hrabal: Huis te koop, Uitgeverij Pegasus, Amsterdam 2024, 55 p. Uit het Tsjechisch vertaald en van een nawoord voorzien door Kees Mercks. ISBN 9789061435099
 
Distributie L&M Books


deze pagina printen of opslaan