Nederlands proza

BOEKEN NR. 5, MEI 2024

Marijke Schermer: In het oog

door Marlies van Breda

In de vierde roman van Marijke Schermer, In het oog, ervaren we de werkelijkheid vanuit het perspectief van Nicola, een microbiologe wier leven door twee onverwachte gebeurtenissen een andere wending neemt. Zij doet onderzoek naar de bacterie Leptotrichia animalis en is daarbij gestuit op een ongeïdentificeerde groeifactor, die volgens haar maatschappelijk van groot belang is. Daarom heeft zij een financieringsaanvraag voor verder onderzoek ingediend, maar deze is afgewezen.  

Twee dagen later voert zij een telefoongesprek met haar PhD-student, dat door haar partner Beatrice (Bee) toevallig opgevangen wordt. Na een fikse ruzie waarin zij Nicola verwijt dat ze moeilijk te doorgronden is en geen erg heeft in de behoeften van anderen, zet zij een punt achter hun relatie. Bij Nicola roept het einde van deze relatie herinneringen op aan eerdere verliezen. Ze denkt terug aan haar jeugd en de moeizame relatie tussen haar ouders die uiteindelijk leidde tot de dood van haar vader. Ook haar echtscheiding van Kristof, de vader van haar dochter Marie, speelt haar parten: leidt haar introversie ertoe dat ze moeite heeft relaties te onderhouden? Door haar zoektocht naar zichzelf, raakt Nicola in een isolement, maar ze vindt ook rust: ze is niet meer verantwoordelijk voor het geluksgevoel van een ander. Ze hoeft niet na te denken over wat een ander verwacht.
 
‘Ik wilde kijken en niet bekeken worden, ik wilde kennen en misschien ook gekend zijn, maar dan zonder dat ik daarvoor door die rare hoepeltjes van ze moet springen: wat denk jij nu, wat wil jij nou, wie ben jij echt? Ik wilde het nooit meer op die manier.’
 
Deze opvatting zorgt ervoor dat ze twee drastische besluiten neemt. Wat het onderzoek betreft, besluit ze haar werk ‘uit het zicht van anderen’ voort te zetten. Ze bestudeert de kweken die ze gemaakt heeft en besluit de resultaten low-profile te publiceren. Na publicatie roept dit reacties van andere wetenschappers op en komt de lezer achter het geheim waarop haar professionele carrière gebaseerd is.
 
Haar obsessie voor een onbekende man in wie zij dezelfde identiteitscrisis meent te herkennen, is het tweede resultaat van haar besluit om zich niet langer te conformeren aan wat anderen van haar verwachten. Door de man te volgen komt ze achter zijn naam en adres. Als een stalker observeert ze hem. Zij gaat daarbij zo ver dat ze zijn huissleutel na laat maken en zich regelmatig toegang tot zijn wereld verschaft. Uiteindelijk komt zij via Tinder met hem in contact en krijgen ze een relatie, maar ook hij heeft geheimen. Nicola beschouwt hun relatie nog steeds als een onderzoeksobject, waarbij ze hem als ‘een torretje onder de microscoop’ observeert en bevraagt. Als zij toevallig achter zijn grootste geheim komt, draait hij de rollen om en vertelt zij hem over haar leven. Ze geeft haar gevoelens prijs, wat voor hen beiden als een nieuw begin voelt.  
 
Een thema dat vaker in het werk van Marijke Schermer voorkomt, is de invloed van geheimen op relaties. Net als in Noodweer (Van Oorschot 2020) onderzoekt de auteur in In het oog de invloed van openhartigheid (of het gebrek daaraan) binnen een liefdesrelatie. Ook in deze roman is er sprake van geheimen, onuitgesproken emoties en niet-waargemaakte verwachtingen. De auteur spreekt van een ‘hyperindividuele’ wereld in ons hoofd en benadrukt hoe lastig het is om emoties en gedachten onder woorden te brengen.
 
De keuze voor het ik-vertelperspectief zorgt er daarom niet alleen voor dat de lezer dicht op de huid van de protagoniste zit, maar roept ook op tot reflectie. Marijke Schermer staat bekend om haar weldoordachte zinnen: de woorden die zij kiest, nodigen de lezer uit na te denken over de existentiële vragen rondom de liefde, zoals: In hoeverre verliest iemand die verliefd is zijn autonomie? Wat zijn de voorwaarden waarop liefdesrelaties aangegaan worden? Wat is de invloed van ervaringen uit het verleden?  
 
Een tweede thema in deze roman is het kijken en bekeken worden. De titel is dan ook goed gekozen: Nicola observeert niet alleen haar bacteriën, maar ook haar geliefden. Zij zorgt ervoor dat zij zelf onzichtbaar is, maar houdt hen vanaf een afstand in het oog, omdat zij hun werkelijkheid wil doorgronden, getuige de zin: ‘hij heeft iemand nodig die hem ziet, voor wie hij werkelijk is’.  
Toch laat ze ook haar eigen leven aan haar ‘geestesoog’ voorbijtrekken, maar daarbij is het de vraag hoe betrouwbaar zij als verteller is. Introverte personen zijn immers moeilijk te doorgronden: in hoeverre kent zij zichzelf en durft zij haar emoties te uiten? Schermer maakt de lezer duidelijk dat Nicola’s zelfbeeld niet correspondeert met het beeld dat anderen van haar hebben. In haar beleving conformeert zij zich, terwijl anderen haar verwijten dat ze zich eenzelvig opstelt en niet geïnteresseerd is in hoe zij zich voelen.
 
Naast de thema’s die het werk van Schermer kenmerken, wordt in deze roman klimaatactivisme als thema naar voren gebracht. Het lijkt alsof de auteur daarmee aan de vraag naar maatschappelijke relevantie tegemoet wil komen, maar mijns inziens boet de roman hiermee enigszins aan kracht in. Een minpuntje vormt voor mij bovendien de weinig originele beschrijving van Nicola’s gedrag tijdens het stalken van Louis. Ik zag hierin overeenkomsten met Robbert Welagens roman Raam, sleutel, waarin een jonge vrouw eveneens ongevraagd het leven van een ander binnendringt.
 
Toch blijft In het oog een roman die door het prachtige taalgebruik en de thematiek van het verborgen verleden, naadloos past in het oeuvre van Marijke Schermer.
 
Marijke Schermer: In het oog, Van Oorschot, Amsterdam, 2024, 191 p. ISBN 9789028214194. Distributie Elkedag Boeken

deze pagina printen of opslaan