Vertaald proza
BOEKEN NR. 8, OKTOBER 2023
Etienne van Heerden: Toverberg
door Jooris van Hulle
Toverberg (in 1998 bij Meulenhoff verschenen onder
de titel De betoverde berg) is een familiekroniek, die
via een subtiel aangebrachte symboliek de scheiding tussen blank en zwart in
kaart brengt. Het is een zogenaamde 'plaasroman'. In zijn traditionele vorm
speelt deze zich af binnen de beschermde, afgesloten wereld van een grote boerderij,
bewoond door een godvruchtige Afrikaner-familie. Aan de grondslag ervan ligt
een traditioneel wereldbeeld, dat God bovenaan plaatst, de boer hier op aarde
en de zwarte helemaal beneden.
Toverberg is
ingenieus opgebouwd: aan het onderzoek, 14 maanden na de feiten, naar de dood
van Noag (Druppeltje) du Pisami, zoon van Kêns (de 'kindse') Tillie Moolman en
kleinzoon van Abel Moolman, verbindt Van Heerden in een reeks verhalen die de
leden van de Moolman-stam aan de rechter doen, de geschiedenis van de familie.
Noag is in een waterboorput gevallen en Abel heeft, toen alle pogingen om het
kind te redden, mislukt waren, het genadeschot gelost. Hoe verder rechter Van
der Ligt doordringt in de zaak, hoe duidelijker het hem wordt dat heden en verleden
onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. Het is die keten van oorzakelijkheid
die hij naloopt, om zo bij de wortels van de familiestructuur te komen, ‘bij
gebeurtenissen van jaren geleden, waar geschiedenis en legende samenvloeien tot
de nachtmerrie van het verleden’.
Het resultaat is een indrukwekkend relaas over een koppige
boerenfamilie, die de Toverberg heeft bestegen en er nooit meer van los is
geraakt. Van Heerden verkent in zijn roman wat hij zelf noemt ‘de
grenzeloosheid van het mogelijke’: alles heeft uiteindelijk met alles te maken,
wie echt schuldig blijkt aan de eigenlijke dood van de kleine Noag blijft in
het ongewisse. ‘Het verhaal van Toorberg’, zegt Van Heerden, ‘is gebaseerd op
een oude mythe. Mijn vader heeft het me ooit verteld, toen ik klein was. In
feite is het de geschiedenis van mijn eigen stamboom, die zich afspeelt op de
plaats die nu acht generaties lang in het bezit is van onze familie. Ik heb in
het boek afgerekend met mijn eigen verleden, de geschiedenis van mijn familie
van mij afgeschreven. Daarom speelt het begrip schuld er zo'n belangrijke rol
in’. Of zoals het in de roman met een metaforische uitbreiding naar Zuid-Afrika
zelf, verwoord wordt: ‘Dit is een land dat mensen een schuldgevoel bezorgde.
Het land dat je het gevoel gaf dat er een reden moest zijn waarom de genade van
regen slechts af en toe op je neerdaalde’.
Etienne Van Heerden: Toverberg,
Manuzio, Kampen 2023, 272 p. ISBN 9789492600547. Vertaling van Toorberg
door Rob van der Veer. Distributie EPO
deze pagina printen of opslaan