Vertaald proza

BOEKEN NR. 7, SEPTEMBER 2023

Thomas Bernhard: Goethe schterft. Vertellingen

door Carl De Strycker

Goethe schterft is een postume bundeling van vier korte verhalen die begin jaren 1980 verspreid gepubliceerd werden. Pas in 2011, twaalf jaar na het overlijden van Thomas Bernhard, werden ze samengebracht in een band, en nog eens twaalf jaar later is er nu een vertaling.  

De merkwaardige titel is een omzetting van het Duitse schtirbt uit het origineel. De ‘sch’ moet je in het Duits als ‘sj’ uitspreken, en dat zal ook in de Nederlandse versie wel de bedoeling zijn, al gaat het mopje onvermijdelijk verloren. Het verwijst immers naar het Frankfurtse dialect dat Johann Wolfgang von Goethe, het hoofdpersonage van het eerste verhaal, zijn leven lang zou hebben gehanteerd. We ontmoeten deze grootste van alle Duitse schrijvers op zijn sterfbed. Zijn entourage doet er alles aan om de meester ter wille te zijn en dat is niet makkelijk, want Goethe is een moeilijk man. Al heel zijn leven heeft hij iedereen in de schaduw gesteld of verpletterd met zijn talent en werk, en ook in zijn laatste dagen kleineert hij de mensen in zijn naaste omgeving en maakt hij het hun onmogelijk. Zijn laatste wens: Ludwig Wittgenstein ontmoeten. Hoewel dat uitgesloten is (Wittgenstein is een anachronisme in deze vertelling), gaat er toch iemand op pad om aan Goethes wil te voldoen. Vergeefs natuurlijk. Goethe sterft teleurgesteld. De getuigen zijn ontsteld door diens vernietigende laatste woorden, maar besluiten tegenover de buitenwereld vol te houden dat die ‘Meer licht’ luidden. Nu een van hen in dit verhaal toch uit de biecht klapt, levert dat een ontluisterend portret op van de meest verfijnde en vereerde Duitser ooit.
 
Het hoofdpersonage in ‘Montaigne’ bezit, net zoals de titelfiguur, een toren met een bibliotheek waarin hij zich terugtrekt met zijn geliefde filosofen, Michel de Montaigne bij uitstek. Op basis van wat hij leest, komt hij tot confronterende inzichten over zijn leven. Zijn kritische geest heeft hem kennelijk geïsoleerd, maar vooral heeft zijn wijsgerige lectuur hem in een existentiële crisis gestort die zo ernstig is dat zijn omgeving het ergste vreest.
 
In ‘Weerzien’ ontmoet de ik-figuur een oude vriend en fulmineert hij erop los. In een pulserend ritme volgt de ene irritatie op de andere ergernis, en telkens maakt hij zijn compagnon medeplichtig door te beweren dat die vast precies dezelfde kwellingen heeft onthouden. Aan het eind van hun wandeling is de vriend zo moegetergd door alle negativiteit dat hij ontkent enige herinnering te delen, en daarmee dus de vriendschap opzegt.
 
Het laatste verhaal, ‘In vlammen opgegaan’, start als een tirade tegen de architecturale verloedering van het prachtige Salzburg, maar ontwikkelt zich gaandeweg tot een genadeloze boetepreek tegen de kleinburgerlijke en leugenachtige Oostenrijkse moraal met als hoogtepunt een wensdroom waarin de verteller de stad ziet afbranden.
 
De verhalen in Goethe schtirbt lijken vingeroefeningen voor Bernhards grote romans die in dezelfde periode tot stand kwamen. De verschroeiende kunstenaar komt terug in De onderspitdelver (IJzer 2021), de misantropie kennen we van Uitwissing (IJzer 2022), het eindeloos kankeren kenmerkt Houthakken en Oude meesters (De Arbeiderspers 1991), en de striemende kritiek op de Oostenrijkse bekrompenheid – de ontmaskering van Salzburg zit ook in De onderspitdelver – is in elk van die boeken aanwezig. Wie Bernhards werk kent, herkent hier dus veel; voor wie niet eerder iets van hem las, vormt deze bundel waarin al zijn thema’s in kort bestek aan bod komen een prima instap in het oeuvre.
 
Thomas Bernhard: Goethe schterft. Vertellingen, IJzer, Utrecht 2023, 96 p. ISBN 9789086855742. Vertaling van Goethe schtirbt door Chris Bakker. Distributie EPO

deze pagina printen of opslaan