Peuters en kleuters

JEUGDBOEKEN NR. 5, MEI 2023

Yoko Heiligers: Mensendieren

door Sofie Brants

5+ - Mensen en dieren verhouden zich tot elkaar in een relatie die op zijn zachtst gezegd complex te noemen is. Dat moet ook de Nederlandse illustrator Yoko Heiligers niet ontgaan zijn toen ze aan de eerste tekeningen van Mensendieren begon. Hoewel het oorspronkelijk niet gepland was dat de prenten in een boek zouden eindigen, werden de rechten gekocht door de Italiaanse uitgeverij Orecchio Acerbo en verscheen het boek in 2022 in Italië. Nu volgt ook de Nederlandstalige versie.    

Het boek vertrekt volgens de regels van het alfabet bij de adelaar en eindigt bij de zeehond. In totaal komen er maar liefst vijfentwintig verschillende dieren aan bod. Elk dier staat linksboven geschreven en wordt op een dubbele pagina afgebeeld. De prenten zijn gebaseerd op vintage schoolplaten waarbij de illustraties in twee tot vijf stroken zijn onderverdeeld die het hoofd, de romp en de staart moeten voorstellen en zo een geheel vormen. Onderaan elke strook staan kernwoorden die het dier op een bepaalde manier verbinden met de mens.  
 
Het is duidelijk dat Heiligers over de jaren heen een meer eigen tekenstijl heeft ontwikkeld. Visueel is Mensendieren een ware lust voor het oog, met een weelderig kleurenpalet, gevoel voor detail en illustraties die meer afgelijnd zijn dan haar vroegere werk (Mama, wat zit er op mijn kop? (Marmer 2012)).  
 
De auteur hanteert nauwkeurig gekozen en weldoordachte trefwoorden die in geen geval voor de hand liggend zijn. Dit maakt het voor de lezer moeilijk om sommige verbanden te leggen, al kan het ook een stimulans zijn om zelf vragen te stellen. Soms helpen de prenten hierbij, zoals de illustratie van honing die verwijst naar een ‘delicatesse’ (bij) of de sardientjes in blik als ‘begraafplaats’ (vis). Verbanden als ‘storm’ bij de kip zullen misschien te veel mentale stappen vergen van jonge kinderen. Hier is wat hulp van een meer ervaren denker aanbevolen.  
 
Het thema van de relatie tussen mens en dier is tijdloos en nauwelijks vernieuwend. En toch is Mensendieren uniek omdat het deze bijzondere verhouding vanuit verschillende invalshoeken benadert. Heiligers vertrekt van het principe dat dieren een bepaalde betekenis hebben voor de mens en niet andersom. Veelal heeft de mens die betekenis doorheen de geschiedenis zelf vorm gegeven. Ze gaat hiervoor ver terug in de tijd en verwijst naar De Bremer stadsmuzikanten (‘fabel’ bij de ezel) en De rattenvanger van Hamelen (‘legende’ bij de rat) van de gebroeders Grimm. Woorden als ‘verering’ (kat) en ‘ritueel’ (koe) zijn gerelateerd aan religie en laten kinderen kennis maken met verschillende culturen.
 
De zorgzame band tussen mens en dier, zoals deze zo vaak in kinderboeken beschreven staat, komt in dit boek voornamelijk voor bij gedomesticeerde dieren (‘vriend’ bij de hond en ‘knuffel’ bij de kat) en bij babydieren (‘vertedering’ bij de ezel). Toch schuwt de auteur geenszins hoe de mens dieren soms reduceert tot zijn eigen welzijn en vermaak, ook al is dat beeld niet altijd even fraai en kan het een obstakel zijn voor kinderen die nog heel animistisch denken. Zo geeft de orka een ‘show’ in de dierentuin en doet de olifant een ‘kunstje’ in het circus. De door de mens gecreëerde bio-industrie komt eveneens aan bod bij de koe (‘industrie’) en het varken (‘product’). Een enkele humoristische toets geeft de dieren meer controle door de krokodil een man met krokodillenlederen schoenen (‘ijdelheid’) te laten oppeuzelen bij wijze van ‘wraak’.  
 
Mensendieren profileert zich als een filosofisch prentenboek. Niets is minder waar: het is een uitzonderlijk boek dat haar lezers doet reflecteren over de relatie tussen mens en dier zonder daarbij een bewustzijnsverandering op te dringen. De mogelijkheid dat die er na het lezen en het bespreken van dit boek toch zou kunnen komen is alleen maar heel mooi meegenomen.
 
Aansluitend verscheen ook het boekje Dierenliefde, waarin de verhouding tussen mensendieren en niet-menselijke dieren verder verkend wordt door filosoof Coen Simon, op basis van de prenten van Heiligers.  
 
Yoko Heiligers: Mensendieren, Loopvis, Arnhem 2023, 52 p. : ill. ISBN 9789083263014

deze pagina printen of opslaan