Non-fictie

BOEKEN NR. 8, OKTOBER 2025

Pieter Borghart: Nieuwgriekse geschiedenis. De Griekse wereld van de late middeleeuwen tot vandaag

door Dieter Wildemauwe

Wie geïnteresseerd is in Griekenland, wordt in de boekhandel goed bediend. Dat wil zeggen: het oude Griekenland van Athene, Sparta en Alexander Grote en het nieuwe, van zonnige stranden in reisgidsen. Ondanks enkele uitstekende podcasts is alles daartussen bij veel mensen eerder wazig en schematisch bekend. Byzantijnen waren Oost-Romeinen die nog even in Italië kwamen piepen met keizer Justinianus (in Ravenna zijn we al geweest) maar zich voor de rest in 1453 lieten overrompelen door de Osmanen waarna een kleine vierhonderd jaar duisternis en droefenis aanbrak voor de arme Grieken tot ze hun onafhankelijkheid terugkregen.
 
Enter Pieter Borghart om de nodige diepgang te brengen. Laat je niet afschrikken door de omvang van zijn Nieuwgriekse Geschiedenis, achthonderd jaar laat zich niet samenvatten in tweehonderd pagina’s. Borghart heeft een eerder filologische achtergrond – hij schreef eerder al een Nieuwgriekse literatuurgeschiedenis – en dat merk je ook. Niet alleen besteedt hij veel aandacht aan taal en literatuur, hij beschikt ook zelf over een vlotte pen en houdt de lezer aandachtig met flash forwards en dies meer.
 
Hij neemt een lange aanloop om zijn historisch overzicht te laten starten in de twaalfde eeuw, omdat er zich dan een aantal tendensen inzetten die zorgen voor een continuïteit tot nu. Dit is geen geschiedenis van het geografische Griekenland, maar van de Griekse wereld. De val van Constantinopel is een belangrijk keerpunt, maar niet alle Grieken leefden vanaf dan onder Osmaans bestuur. Sommige gebieden waren al eerder onder de voet gelopen, in andere streken (Kreta en Cyprus, om meteen de grootste eilanden te noemen) hadden de Venetianen al lang een voet binnen en die zouden ze daar nog lange tijd houden. In 1204 raakte de Vierde Kruistocht al uit koers en eindigde die met de inname van Constantinopel, waarbij onze graaf van Vlaanderen Boudewijn er aan het hoofd komt van een Latijns Keizerrijk. In de Peloponnesos startte zo een lange tijd van Frankokratia. Het zijn feiten die minder bekend zijn, maar veel moderne Grieken werpen het nog graag eens op als ze Vlamingen ontmoeten.
 
De Tourkokratia viel voor veel Grieken trouwens best wel mee. Goed, er was wel een zwaardere belastingvoet en de devshirme, het gedwongen rekruteren van christelijke jongens voor het elitekorps van de sultan, was een weerzinwekkende praktijk. Van de andere kant maakten veel Grieken carrière in de Osmaanse administratie en beheersten ze de zeevaart.
 
Toen dus de onafhankelijkheidsgedachte de kop opstak, waren veel Grieken niet geneigd hun positie op te geven voor dat experiment. Het is maar een van de ongemakkelijkheden waarmee de onafhankelijkheidsbeweging zich geconfronteerd zag. De campagne appelleerde in West-Europa aan de bestaande sympathie voor de Oude Grieken, maar groot was de teleurstelling van veel filhellenen dat de doorsnee Griek niets had met Sophocles of Euripides en zijn dagen ook niet sleet met filosofische discussies en socratische dialogen. Bijna uit eerlijke schaamte ging het onafhankelijke koninkrijk Griekenland zichzelf in ijltempo helleniseren, zodat de romantiek daar eigenlijk een classicistische invulling kreeg: architectuur, plaatsnamen tot zelfs de voornamen van kinderen: in alles zag je de oudheid terugkeren.
 
Het zijn topics die Pieter Borghart niet uit de weg gaat, maar met veel zorg en nuance beschrijft, gesteund door een uitgebreide bronnenlijst. De vraag rijst dus of chauvinistische Grieken alles even graag zullen lezen … De naam Fallmerayer doet nog steeds veel Griekse haren rechtstaan. Die Beierse historicus betoogde, tegen de heersende visie in, dat zijn Griekse tijdgenoten niets te maken hadden met hun antieke voorouders.
 
Een andere, misschien wel relevantere vraag is of een Nederlandstalige in 2025 de inspanning zou moeten leveren dit boek te lezen. Het antwoord daarop is volmondig ‘ja’. Niet alleen omdat dit stuk Europese geschiedenis op deze manier schitterend ontsloten wordt, maar ook omdat bijvoorbeeld de weg naar Griekse onafhankelijkheid exemplarisch is voor wat we nog steeds zien. Mogendheden die wegkijken, loze veiligheidsgaranties of kleine landen die met een kluitje in het riet gestuurd worden: de geschiedenis herhaalt zich misschien niet, ze rijmt wel.
 
Pieter Borghart: Nieuwgriekse geschiedenis. De Griekse wereld van de late middeleeuwen tot vandaag, Houtekiet, Antwerpen 2025, 526 p. ISBN 9789057209567

deze pagina printen of opslaan