Nederlands proza

BOEKEN NR. 9, NOVEMBER 2024

Tommy Wieringa: Konvooi. Reizen naar een land in oorlog

door Lisanne Vroomen

Schrijver Jaap Scholten, al 25 jaar bevriend met Tommy Wieringa, is oprichter van het project Protect Ukraine. Met dit project brengt hij terreinwagens, beschermende middelen en medische hulpgoederen naar het Oekraïense leger. Wieringa heeft zich in 2023 bij dit project aangesloten als chauffeur. In zijn nieuwste boek Konvooi brengt hij verslag uit van de eerste vijf konvooien van Protect Ukraine.
 
Wieringa beschrijft de reizen die hij maakt, zijn ontmoetingen met mensen aan het front, de gruwelen die hij ziet, bijvoorbeeld bij een bezoek aan het Centraal Militair Hospitaal in Kyiv, maar ook de verhalen die hij te horen krijgt van soldaten. Meerdere malen legt hij een link met literatuur, bijvoorbeeld met het werk van Milan Kundera, Joseph Roth en Isaak Babel. Die verwijzingen maken duidelijk dat het niet de eerste keer is dat op het Oekraïense grondgebied oorlog woedt: is de mensheid onverbeterlijk?
 
Dit idee wordt verstrekt doordat Wieringa ook een link legt met de Tweede Wereldoorlog. Een gedeelte van de route die het konvooi volgt, loopt namelijk parallel aan de route die de SS-divisie Wiking in 1941 heeft afgelegd op weg naar het Oosten. Via het dagboek van een Nederlandse SS’er laat Wieringa zien hoe de Sovjets de straten van Lviv achtergelaten hebben na hun terugtocht: vol met verminkte lijken van de bevolking. Ook hier blijkt hoe de mensheid steeds weer in herhaling valt.
 
Met deze vergelijking plaatst Wieringa de huidige oorlog ook in een historische context. Dit is een belangrijke constatering met het oog op Wieringa’s eerdere werk waarin de Tweede Wereldoorlog vaak op de achtergrond een rol speelt. Het duidelijkst is dat in zijn roman Nirwana. In dit boek komt grootvader Adema, die in de oorlog aan Duitse zijde aan het oostfront gevochten heeft, tot inkeer door zich aan te sluiten bij het verzet. Zijn kleinzoon toont jaren later echter aan dat dit slechts een opportunistische stap is geweest en dat grootvader met zijn offshore imperium nog steeds de aarde wil veroveren. Een belangrijke stelling in deze roman is dat krachten uit het verleden nu nog steeds doorwerken en in Konvooi laat Wieringa weer zien dat de tegenstellingen van de Tweede Wereldoorlog en de Koude Oorlog niet met de val van de muur in 1989 ten einde zijn gekomen, maar ook nu nog een rol spelen.
 
In het begin van Konvooi lijkt Wieringa te vallen voor een zwart-wit beeld van de Oekraïense soldaat als held aan de ene kant en de Russische soldaat als monster aan de andere kant. Het boek begint met het volgende citaat van een kozakkenhoofdman: ‘Voor een kozak is de vrijheid belangrijker dan zijn leven.’ Dit wordt gevolgd door voorbeelden uit het begin van de oorlog waarbij Oekraïners hun leven gaven voor vrijheid. De Russische soldaten worden dan weer vergeleken met orks, die gevaarlijk zijn door hun aantal en agressiviteit en niet vanwege hun strategische en militaire vaardigheden.
 
Wie goed leest, ziet echter ook de menselijke kant van de soldaten terug in het boek, bijvoorbeeld als Oekraïners en Russen samen in een schuilkelder terechtkomen en een jonge Rus zelfs een bevallende vrouw helpt. De menselijke kant blijkt op een gruwelijke manier als Wieringa het ziekenhuis van Kyiv bezoekt en omschrijft als een ‘rijk van halve mannen’. Hier is geen heldendom, maar een wereld van pijn, prothesen en manke ledematen. Ook het geestelijk trauma wordt door Wieringa niet vergeten, bijvoorbeeld als hij de dronepiloten in Transkarpatië bezoekt. Dronepiloot Taras heeft al minstens tweehonderd mensen gedood. ‘Zijn ziel is stijf bevroren. Vrees de dag dat hij ontdooit,’ commentarieert Wieringa.
 
Hoewel er al veel geschreven is over de gruwelen van oorlog – van Van het westelijk front geen nieuws (1929 – Bijleveld, 2023) van Erich Maria Remarque tot De oorlog heeft geen vrouwengezicht (2016 -- De Bezige Bij 2024) van Svetlana Alexijevitsj – kan deze boodschap blijkbaar niet vaak genoeg herhaald worden. Wie wil weten wat zich nu afspeelt in Oekraïne en daarbij vergelijkingen met eerdere oorlogen en de literaire neerslag daarvan niet schuwt, is bij Konvooi aan het goede adres.
 
Tommy Wieringa: Konvooi: Reizen naar een land in oorlog, De Bezige Bij, Amsterdam 2024, 159 p. : ill.  ISBN 9789403133850. Distributie Standaard Uitgeverij

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 10, DECEMBER 2024

Dius

Stefan Hertmans

Kruisende lijnen

Junichiro Tanizaki

Memoires van een kip. Een Palestijnse fabel

Ishaq Musa Al-Husseini

We moeten ‘misschien’ blijven denken

Esther Jansma

Wij van de Ripetta

Thomas Lieske

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 10, DECEMBER 2024

De wens, of Het ware verhaal van Titi en Tony

Tereza Horvathova , Michaela Kukovicova (ill.)

Het is rood en rond…

Jan Jutte

Ludas en Bontje

Jan Paul Schutten, Sanne te Loo (ill.)

Wie heeft Steef opgegeten?

Susannah Lloyd, Kate Hindley (ill.)

Wij, ervoor en erna

Jenny Valentine

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri