Vertaald proza

BOEKEN NR. 7, SEPTEMBER 2023

Yoko Ogawa: Het onvergetelijke jaar van Tomoko

door Jo Vanderwegen

Zowat vijftig werken moet Yoko Ogawa al op haar conto hebben staan. Ondanks haar grote populariteit in Japan (ze won elke literaire prijs van betekenis in haar geboorteland) en haar bekendheid in de rest van de wereld, werd tot nog toe slechts een fractie van haar romans vertaald in het Nederlands. Gelukkig verschijnt nu Het onvergetelijke jaar van Tomoko in een uitstekende vertaling van Luk Van Haute. Het gaat hier om een al wat ouder werk, oorspronkelijk gepubliceerd in 2006 en destijds gelauwerd met de Tanizaki-prijs.  

De halve wees Tomoko wordt voor een jaartje naar haar rijke oom en tante gestuurd, zodat haar moeder een broodnodige naaiopleiding kan volgen – dit moet het gezin toelaten de komende jaren wat beter het hoofd boven water te houden. Tomoko valt tijdens haar verplichte verblijf van de ene verbazing in de andere, want de leefwereld van haar nichtje Mina verschilt radicaal van de hare. Niet alleen is er de opvallende rijkdom (oom en tante wonen in een groot landhuis op een reusachtig terrein), ook vormen de inwonende keukenhulp, de klusjesman/tuinier en de oma extra verwanten, die een voor Tomoko onbekende familiedynamiek genereren. Daarbij komt nog een sprookjesachtige, bij momenten zelfs surrealistische atmosfeer: haar ziekelijke nichtje Mina wordt overbeschermd grootgebracht en heeft een dwergnijlpaard als huisdier dat ze zelfs elke dag berijdt. Nog sterker: eigenlijk maakte het hele landgoed voor de oorlog deel uit van een dierentuin annex pretpark.
 
Yoko Ogawa gebruikt een lange aanloop van pakweg honderd pagina’s om alle thema’s uit te zetten en de personages uitgebreid te introduceren. Gaandeweg lijkt het verhaal dan verder te kabbelen, ogenschijnlijk zonder al te veel ontwikkelingen. Pas halverwege Het onvergetelijke jaar van Tomoko komen de gebeurtenissen terug in een stroomversnelling. Het op het eerste gezicht ontbreken van spanning is geen manco, maar biedt Ogawa net de ademruimte om heel wat subtiele veranderingen langzaam te beschrijven. Tomoko en Mina groeien op, maar de ontwikkelingen zijn zó subtiel dat ze in eerste instantie haast volledig verborgen blijven. Pas op het einde van het boek wordt het duidelijk dat er tijdens Tomoko’s logement van één jaar wel degelijk heel wat gebeurd is. Het is een bijzonder knappe verdienste van Ogawa de lezer zo onopgemerkt mee te voeren, haast op dezelfde wijze als waarop het opgroeien van eigen kinderen ook onzichtbaar blijft op dagelijks niveau. Ook kon Ogawa de passie voor literatuur en het vertellen van verhalen naadloos integreren in de verhaallijn: Mina is een echte boekenwurm, die graag kortverhaaltjes bedenkt, en door Tomoko als een boodschappenjongen naar de openbare bibliotheek te sturen, wakkert ze ook bij haar nichtje de passie voor lezen aan.
 
Maar de grootste krachttoer van Yoko Ogawa is toch dat Het onvergetelijke verhaal van Tomoko evengoed kan gelezen worden als een spiegel van de evolutie van de Japanse maatschappij in de twintigste eeuw. De vooroorlogse droom van een groot Aziatisch rijk spat met het verlies van de Tweede Wereldoorlog definitief uit elkaar, net zoals het onhoudbare sprookje van een exotische privédierentuin met aapjes als medewerkers tot een plotse stilstand komt. Na de oorlog worden vrouwen zelfstandiger, net zoals Tomoko, Mina en Tomoko’s tante gaandeweg meer controle krijgen over het eigen leven. Het leven in grote families moet door de toenemende industrialisatie en urbanisatie plaats ruimen voor het leven in kerngezinnen. De dagelijkse routine wordt ook ernstiger, minder fantasievol, parallel aan het volwassen worden van Tomoko en Mina. Ogawa geeft de lezer nét genoeg aanwijzingen in handen – zoals bijvoorbeeld de Duitse nationaliteit van de oma – om zelfstandig tot een mogelijke ontcijfering van dieperliggende bedenkingen te kunnen komen: het kenmerk van grote literatuur.
 
Yoko Ogawa: Het onvergetelijke jaar van Tomoko, Cossee, Amsterdam 2023, 298 p. ISBN 9789464520866. Vertaling van Mina no koshin door Luk Van Haute. Distributie Pelckmans Uitgevers

deze pagina printen of opslaan