Vertaald proza

BOEKEN NR. 6, JUNI 2023

Joeri Felsen: Bedrog

door T.M. van der Zwan

De ziel is als drijfzand: wie erin vastzit, zakt met iedere poging om zich te ontworstelen alleen maar dieper weg. Dagboekliteratuur waarin de schrijver pogingen onderneemt om zijn ziel te doorgronden, kunnen dan ook vaak een nogal vermoeiende en repetitieve leeservaring opleveren. Sterker nog, wie vertrouwd is met de bekentenisliteratuur van bijvoorbeeld Kierkegaard, Wittgenstein, Pessoa, Proust of Leiris, weet maar al te goed dat die onophoudelijke terugkeer naar hetzelfde beginpunt eigen is aan het genre. De therapeutische dagboekschrijver probeert helderheid te scheppen in zijn/haar binnenwereld door gedachten en gevoelens om te zetten in taal, maar merkt algauw dat ieder woord nieuwe associaties oproept, dat iedere zin om een kanttekening vraagt en dat hij/zij dus met iedere notitie de complexiteit van het innerlijk alleen maar van meer detail voorziet in plaats van haar te ontwarren.  

Zelden is die sensatie van vervluchtigend inzicht duidelijker voelbaar gemaakt dan in Bedrog van Joeri Felsen. Deze roman in dagboekvorm gaat over de nogal obsessieve liefde van een zakenman (of beter gezegd: de nogal obsessieve zelfanalyse van een zakenman en van zijn liefde) voor Leelja, een vrouw die hem binnenkort zal komen bezoeken en op wie hij bij voorbaat al besluit verliefd te worden.  
 
Joeri Felsen (1894-1943) was in zijn eigen tijd en met name onder Russische emigranten in Berlijn en Parijs een gerenommeerd schrijver (onder meer Nabokov schreef lovend over Bedrog), maar raakte na de Tweede Wereldoorlog in de vergetelheid, mede door zijn jonge en tragische dood in de gaskamers van Auschwitz. Nu zijn werk is herontdekt, wordt hij als een soort Russische equivalent van Proust beschouwd. Hoewel Felsens oeuvre heel wat minder lijvig is dan dat van de Fransman, geldt dat niet voor zijn zinnen, die regelmatig halve pagina’s beslaan en toch natuurlijk verlopen en uitstekend leesbaar blijven (mede dankzij de knappe vertaling van Hans Boland, die over deze herculesklus van een vertaling een interessant naschrift schreef).
 
Om de vergelijking met Proust nog even door te trekken: waar de meanderende zinnen in Op zoek naar de verloren tijd niet alleen de gedachtestromen maar ook de lange wandelingen van de personages uitbeelden, met de fijnzinnige beschrijvingen van landweggetjes, bloementuinen en geurige velden, reflecteren Felsens zinnen vrijwel uitsluitend de eindeloze afwegingen waarlangs de hoofdpersoon afdaalt in zijn innerlijk. Een voorbeeld:
 
‘Maar zelfs wanneer de trieste armzaligheid van mijn plaats in het leven zich aan me opdringt leg ik me niet onmiddellijk en lichtvaardig neer bij de voldongen feiten van mijn mislukte jeugd en de wetenschap dat ik veroordeeld ben tot eenzaamheid, maar denk ik na over de oorzaak van de kleingeestige keuzes waartoe mijn levenspad me noopt, alsof ik mezelf op die manier tot op zekere hoogte zou kunnen vrijpleiten en daardoor mogelijkerwijs dichter bij de kiem van dit bestaan zal geraken – hoe lastig het ook is om het te benoemen en nog lastiger om het te ontrafelen en onschadelijk te maken – omdat het weleens de eigenschap zou kunnen zijn die mijn diepste wezen bepaalt: dat ik verstoken ben van een mechanisme om inspanning en ontspanning bij voortduring met elkaar af te wisselen, een fundamenteel vereiste voor alle zielenleven, dat daarin rust vindt en na een periode van kalmte frisse zin krijgt om weer actief te worden, terwijl ik die instelling ontbeer, want als ik me iets ten doel stel kan ik alleen maar daarmee bezig zijn en anderzijds, wanneer ik alle teugels vier, ben ik niet in meer in staat mezelf in de hand te houden, zodat een toevallige bevlieging (bijvoorbeeld mijn verzinsels aangaande Leelja) uitgroeit tot een niet te remmen maar steriele vlucht tot boven de wolken.’
 
Einde citaat. Het mag duidelijk zijn: wie het geduld kan opbrengen om langzaam te lezen en begrip blijft opbrengen voor de ietwat pedante maar ook aandoenlijke verteller en zijn overdreven jaloerse inborst, vindt in Bedrog een fantastische leeservaring. Lezers die op zoek zijn naar plotwendingen, actie en daadkrachtige personages, zoeken hun heil misschien beter ergens anders.
 
Joeri Felsen: Bedrog, Athenaeum-Polak & Van Gennep, Amsterdam 2023. 216 p. ISBN 9789025314774. Vertaling van Обман door Hans Boland. Distributie L&M Books

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri