Letterkunde

BOEKEN NR. 3, MAART 2020

Nico Keuning: Een ongeneeslijk heimwee. Leven en werk van Willem Brakman

door Jo Vanderwegen

Na biografieën over schrijvers als Jan Arends, Bob den Uyl, Johnny van Doorn en Max de Jong, kiest Nico Keuning nu voor een andere eenling aan het literaire firmament. Met Een ongeneeslijk heimwee poogt hij een beeld te schetsen van Willem Brakman (1922-2008), de writer’s writer die met meer dan vijftig werken een enorm oeuvre bij elkaar schreef, zeker gezien de relatief late leeftijd van 39 jaar waarop hij debuteerde. Ondanks brede erkenning (de Lucy B. en C.W. Van der Hoogtprijs, de Ferdinand Bordewijk-prijs en ten slotte de P.C Hooft-prijs voor zijn gehele oeuvre), bleef verkoop bij het grote publiek uit.  
 
Hoewel die miskenning hem teleurstelde, bleef Brakman zijn hele leven zijn eigen weg gaan, zo toont Keuning in zijn boek aan. Hij ontwikkelde zich een erudiet, onderlegd schrijver met veel zin voor humor, die veelal tot het postmodernisme gerekend werd. Dat hij het niet eens was in een vakje gestopt te worden, tonen de talrijke genoeglijke gesprekken en brieven die hij uitwisselde met kenner en vriend Bart Vervaeck aan, die hem overigens wél tot die stijl rekende.
 
Gesprekken met dezelfde professor Vervaeck, lange opzoekingen van literator en kennis Gerrit Jan Kleinrensink (die trouwens al jaren aan de biografie van Brakman werkte toen hij onverwacht overleed in 2014), en het oeuvre van Willem Brakman zelf, vormen naast gesprekken met diens weduwe en kinderen de grond van de huidige biografie. Haar titel verwijst naar het toenemende heimwee naar de wijk van zijn jeugd, Duindorp, in Den Haag. Want ondanks het vele verhuizen, in een toenemende behoefte aan stilte, bleef de nostalgie naar vroeger groot.
 
Het boek is geen traditionele levensbeschrijving geworden, maar veeleer een chronologische analyse van Brakmans werk, waarin autobiografische verwijzingen vaak onverbloemd voorkomen (iets wat meermaals tot woede en teleurstelling leidde in Brakmans familie en vriendenkring). Hij motiveert zijn werkwijze in de proloog van het boek en verwijst daarbij naar de ‘Vorm-of-Vent’ discussie die stamt uit de tijd dat het literaire tijdschrift Forum opgang maakte (1931-1935) en waarin auteurs als Menno ter Braak en E. du Perron in dit geval toonaangevend waren. Ook verwijst hij naar voorbeelden als Willem Wilmink, van wie Keuning poëzieles kreeg en die in zijn bespreking van gedichten van bijvoorbeeld Hans Lodeizen uitgebreid naar diens leven verwees.
 
Zo komt Nico Keuning tot de verdeling van zijn boek in vier grote hoofdstukken, vernoemd naar de verschillende woonplaatsen van Willem Brakman: Den Haag, Enschede (Varviksingel en vervolgens Prinsestraat) en ten slotte Boekelo. Natuurlijk haalt Keuning wel de belangrijkste feiten in het leven van de schrijver aan – hij sprak ook veelvuldig met diens naasten – maar het werk primeert.
 
De biograaf toont aan dat de artsenij, en dan vooral de sociale kant van het beroep, minder besteed was aan Brakman, aangezien luisteren naar andere mensen niet zijn sterkste kant was. Toch bleef hij zijn hele beroepsleven huisarts, dan wel bedrijfsarts, tot hij vervroegd kon uittreden en al zijn tijd aan schrijven besteedde. Met Simon Vestdijk deelde hij zijn publieke beroepsleven; hun correspondentie, waarin ze onder meer over dat onderwerp van gedachten wisselden, werd al eerder door Keuning bezorgd (Gaven, giften en vergiften, 2018).
 
Brakman, zo blijkt uit de beschrijving van diens leven, ging steeds uitgebreid op onderzoek uit om zijn verhalen en romans te stofferen. Zo maakte hij een jaarlijkse reis naar Londen met zijn zoon Steven. De stad inspireerde hem omwille van Shakespeare, wiens werk een veelvuldig terugkerend motief is, en Jack the Ripper. De novelle Heer op kamers, en het verhaal Fulco de Minstreel bevatten zo elementen die naar deze illustere seriemoordenaar verwijzen. Ook zijn ruime belezenheid is essentieel, zo toont Keuning overtuigend aan.
 
Een ongeneeslijk heimwee is een boeiend werk geworden, maar niet hét definitieve Brakman-boek. Daarvoor waren er al eerder zeer degelijke studies over het werk van Willem Brakman verschenen (zie bijvoorbeeld Het binnenste buiten onder redactie van Lars Bernaerts en Bart Vervaeck). Een ongeneeslijk heimwee is wellicht toegankelijker voor een ruim publiek, dat zo hopelijk de weg zal (terug)vinden naar de bron: de fascinerende boeken van Willem Brakman zelf.  
 
Nico Keuning: Een ongeneeslijk heimwee. Leven en werk van Willem Brakman, Querido, Amsterdam 2020, 480 p. ISBN 9789021419343. Distributie VBK België 

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri