In september was het 75 jaar geleden dat de Slag om
Arnhem plaatsvond. Naast verscheidene gedenkvieringen verscheen ook Een graf in de wolken, de recentste
roman van docent, recensent en schrijver Willem van Zadelhoff, dat zich in
Arnhem in volle oorlogstijd afspeelt.
De lezer maakt in het verhaal
kennis met drie jongelingen: Dora, Leonard en Daniël. Dora en Leonard zijn een
koppel, Leonard en Daniël zijn goede vrienden. Daniël woont met zijn ouders bij
de familie van Dora in, sinds ze omwille van hun joodse afkomst uit Duitsland
gevlucht zijn. Op het eerste gezicht niets vreemds, ware het niet dat de drie
een bijzondere driehoeksverhouding met elkaar onderhouden. Leonard en Daniël hebben
heimelijk meer dan vriendschappelijke gevoelens voor elkaar en ze dromen van
een toekomst samen in Parijs, als de oorlog voorbij is. Maar Daniël kruipt ook
geregeld bij Dora in bed. Wanneer Dora ontdekt wat Leonard en Daniël voor
elkaar voelen, probeert ze zich groot te houden, maar de situatie is voor haar
enorm pijnlijk. Slapen met Daniël is louter een manier om dichter bij Leonard
te komen, door bijvoorbeeld de lippen te kussen die Leonards lippen eerder hadden
gekust.
Met de oorlog die steeds verder
oprukt, komt evenwel een einde aan hun bijzondere driehoeksverhouding: de
Duitsers pakken Daniël en zijn familie op en voeren hen af naar een
gevangeniskamp. Zijn precieze lot wordt stilgezwegen, maar Daniël duikt verder in
het verhaal niet meer op. Waar de deportatie van Daniël aanvankelijk in Dora’s
kaarten had kunnen spelen, blijkt het omgekeerde het geval: meer dan ooit voelt
Dora hoe Leonard zich van haar verwijdert en treurt om zijn verdwenen vriend.
Ze kan het niet meer aan om met Leonard samen te zijn en verbreekt hun relatie.
Ze ontfermt zich vervolgens over een jonge getraumatiseerde Duitse soldaat,
maar wordt na de oorlog als moffenhoer opgepakt en geïnterneerd. Als ze
vrijkomt, probeert ze de draad weer op te pikken. Ook Leonard probeert na de
oorlog weer recht te krabbelen, al blijft het gemis groot. Hoewel hij ondertussen
plannen maakt om te trouwen, daagt het hem steeds meer dat Dora de enige was
die hem wilde en kon rechthouden na de verdwijning van Daniël. Maar wanneer hij
haar uiteindelijk terugziet, blijkt ook haar leven helemaal te zijn veranderd.
Het graf in de wolken is een bijzonder
rijk gevulde roman die vanuit verschillende perspectieven is geschreven. Daarbij
heeft Van Zadelhoff zijn compositie uiterst evenwichtig samengesteld. Hij is
een uitstekend verhalenverteller en voelt perfect aan wanneer hij de spanning
moet opvoeren tot een hoogtepunt. Zo bouwt hij bijvoorbeeld zachtjesaan het
mysterie rond het huwelijk van Leonards broer op om uiteindelijk op het gepaste
moment uit de doeken te doen waarom dit huwelijk heeft plaatsgevonden. Ook in
de laatste bladzijden van de roman werkt hij toe naar een dergelijk hoogtepunt,
wanneer Leonard reflecteert over zijn huidige situatie en besluit om Dora weer
op te zoeken. Hoewel het slot niet geheel onvoorspelbaar is, weet Van Zadelhoff
zijn lezer toch tot op het einde te boeien.
Van Zadelhoff besteedt weinig
aandacht aan oorlogsbeschrijvingen, maar neemt des te meer ruimte om de impact
van de oorlog op het gevoelsleven onder de loep te nemen. Daarbij blinkt hij
uit in zijn serene omgang met toch wel vrij delicate onderwerpen. Zo beschrijft
hij los van alle mogelijke waardeoordelen hoe Dora in volle oorlogstijd een
relatie met een Duitse soldaat begint, vervolgens wordt veroordeeld en
geïnterneerd, waarna ze haar leven weer in handen probeert te nemen. Van
Zadelhoff ontplooit zich als een observator die registreert hoe mensen op de
dool geraken, met zichzelf en hun gevoelens worstelen en ondanks alles weer
overeind proberen te krabbelen. Op stilistisch vlak kiest hij voor een rechttoe-rechtaanstijl,
zonder daarbij het serene, menselijke aspect uit het oog te verliezen.
Van Zadelhoff is bij
het grote publiek nog niet zo bekend. Zonde, want met zijn recentste roman levert
hij echt wel opnieuw een pareltje af. Misschien opent Het graf in de wolken net wel de deur naar een groter
lezerspubliek?
Willem van Zadelhoff: Een graf in de wolken, Polis, Kalmthout 2019, 255 p. ISBN
9789463104661. Distributie Pelckmans Uitgevers
deze pagina printen of opslaan