Nederlands proza

BOEKEN NR. 10, NOVEMBER 2018

Rachida Lamrabet: Vertel het iemand

door Jooris van Hulle

Aan het gegeven dat in de Eerste Wereldoorlog ook Marokkaanse tirailleurs werden geronseld om in het Franse leger de Duitse bezetters te bestrijden, werd in het kader van de herdenkingen - talrijke evenementen, met als hoogtepunt onder meer de aangrijpende installatie van Koen Vanmechelen aan de Palingbeek in Zillebeke - nauwelijks aandacht besteed. Gelukkig maar dat auteurs durven focussen op die vergeten groepen. Ik denk hier aan de ‘tirailleurs Sénégalais’ die in de roman Dertig dagen van Annelies Verbeke een centrale rol kregen toebedeeld, of aan De eenzaamheid van het Westen van Johanna Spaey waarin wordt gefocust op de Chinese bataljons die na het beëindigen van de vijandelijkheden puin kwamen ruimen in het frontgebied. En nu is er Vertel het iemand van de Vlaams-Marokkaanse schrijfster Rachida Lamrabet.
 
Vertel het iemand - een wat algemene, in wezen weinigzeggende titel - ontwikkelt een dubbele verhaallijn: er is de zoektocht van de Marokkaanse jongen Amazigh naar zijn vader en anderzijds zijn op een persoonlijke tragedie uitlopende dienstplicht aan het front tijdens de Eerste Wereldoorlog. Verbindend motief hierbij, geconcipieerd vanuit het vaderbegrip, is de ontheemding. In de loop van het relaas dat Amazigh tijdens de nacht voorafgaand aan zijn executie – hij is wegens hoogverraad veroordeeld door de krijgsraad – doet aan zijn vader, vat hij zijn situatie zo samen:  
 
‘Ook al zouden we voor dat vaderland van hen sterven zoals alleen echte mannen konden sterven, we zouden nooit zonen van het vaderland worden, net zoals ik nooit jouw zoon zal worden hoewel je mijn vader bent.’
 
De vader van Amazigh - zo verneem je al bij de aanvang van de roman -, was ooit als rondzwervend tekenaar vanuit Frankrijk in Marokko aanbeland. Daar raakte hij in een onooglijk dorpje in de ban van ‘het zonnemeisje’. Zij raakte zwanger van hem, bracht een tweeling ter wereld die onmiddellijk na de geboorte van elkaar werd gescheiden. Wat haar, en later de zoon, blijft, is de tekening die hij heeft gemaakt van haar. Die prent, bewaard in een geheime koffer, zal Amazigh, zovele jaren later, op het spoor brengen van zijn vader.  
 
Hoe en in welke omstandigheden dit gebeurt, vormt het corpus van de roman, waarin de jongen zijn levensverhaal reconstrueert. Kort samengevat komt dit hierop neer: Amazigh groeit op in Imadayan, een klein dorp dat veraf blijft van alle politieke en sociale strubbelingen in het Marokko van het begin van de 20ste eeuw. Aanvankelijk ingekapseld in de verhalen van zijn moeder – een bijkomende motieflijn in de roman is de kracht van de verbeelding, van het woord dat toegang biedt tot een andere wereld – raakt hij stilaan betrokken bij een wereld waar andere normen gelden. Hij verlaat zijn dorp, gaat studeren aan een Koranschool, ontdekt de kracht en de waarde van het lezen en schrijven, en gaat, gewapend met deze kennis, terug naar zijn dorp om daar inzicht te krijgen in wie hij in wezen zelf is. Mede door de moeilijkheden die er zijn met de sultan, die jongens verplicht toe te treden tot het leger, komt hij in Fès terecht. Daar kruist zijn levenspad dat van zijn vader. Een (zinloze?) daad van agressie brengt hem in de cel. Enige mogelijkheid om aan de straf te ontkomen is inlijving bij de Marokkaanse troepen die samen met Fransen moeten gaan strijden tegen de Duitsers.  
 
In directe, bijna lijfelijk naar de keel grijpende scènes evoceert Lambaret de gruwel van de loopgravenoorlog. Een terloops genoteerd zinnetje in zijn dagboek zal Amazigh, zonder dat er sprake is van echte rechtspraak, voor de krijgsraad brengen. Rond dit lange relaas spant Lamrabet de draad van een raamverhaal: in het openingsgedeelte komt de vader aan het woord en alludeert hij in onbedekte termen op het lot dat zijn zoon te wachten staat, het korte slothoofdstuk geeft hem opnieuw het woord om zijn finale daad – het verbranden van het dagboek van Amazigh – te verantwoorden.
 
‘Ik heb toch woorden gevonden om ons leven te beschrijven om niet helemaal vergeten en verloren te zijn.’
 
In deze woorden ligt vervat wat Rachida Lamrabet voor ogen stond bij het schrijven van deze roman: meer dan een met de typische Marokkaanse cultuur vervlochten verhaal over de zoektocht van een zoon naar zijn afwezige vader, is Vertel het iemand een roman over de kracht van de woorden:  
 
‘Ik was bezield door een drang. Ik trad al schrijvend uit mezelf, zo leek het. Schrijven bracht me in dezelfde roes die ik had ervaren toen ik leerde lezen bij de sjeik.’
 
In die drang naar het schrijven ligt ook de tragiek van Amazigh’s leven vervat: dat ene zinnetje uit zijn dagboek dat hem als landverrader waarmerkt, ‘alsof de zinnen hun eigen leven leidden zodra ik ze had neergeschreven. Alsof de taal haar eigen waarheid had gebaard, los van wat ik ermee wilde zeggen. Het was beangstigend, maar tegelijkertijd fascinerend.’
 
Beangstigend en fascinerend: die indruk maakt de roman op de lezer.
 
Rachida Lamrabet: Vertel het iemand, Polis, Kalmthout 2018, 255 p. ISBN 97894631031077. Distributie Pelckmans Uitgevers 

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri