Non-fictie

BOEKEN NR. 3, MAART 2018

David van Reybrouck: Zink

door Jooris van Hulle

Identiteit en ontheemding
 
Een eerste editie van Zink verscheen in 2016 als Boekenweekessay. In 2017 werd de tekst onderscheiden met de Prix du Livre Européen. Redenen genoeg om het werk nu ook als reguliere uitgave op de markt te brengen. Met als kerngegeven de op zijn minst turbulent te noemen geschiedenis van het ministaatje Moresnet, dat nu tot Duitstalig België behoort, tekent Van Reybrouck de wisselvalligheden uit van het lot dat het leven van mensen op een bepaald moment en op een bepaalde plaats kan bepalen.  
 
Zink vertoont alle kenmerken van de manier waarop Van Reybrouck zich als schrijver op het voorplan heeft weten te werken (denk maar aan zijn onovertroffen en ongeëvenaard Congo. Een geschiedenis): met aandacht voor de historische feiten en gebeurtenissen, die steeds in een breder kader worden geplaatst en van commentaar worden voorzien, wordt de verhaalstof omgebogen tot een persoonlijk ingekleurd menselijk document. Neutraal Moresnet kreeg in 1816, na de val van Napoleon en na de onmogelijkheid een degelijk compromis uit te werken dat de Nederlanden en Pruisen echt kon bevredigen, het statuut van onverdeeldheid. Het bleef neutraal gebied tot 1919, toen het definitief aan België werd toegewezen. Een enkele keer nog kreeg de geschiedenis een andere wending, toen Hitler de Oostkantons, inclusief het voormalige Neutraal Moresnet, voor de duur van de Tweede Wereldoorlog inlijfde.  
 
David van Reybrouck plaatst deze kronkel van de geschiedenis in een breed kader. ‘De negentiende eeuw’, schrijft hij, ‘was de eeuw van het zink, zoals de twintigste eeuw die van het bakeliet, het aluminium en het nylon zou worden.’ Hoe miniem ook qua oppervlakte, hoe onbeduidend ook het aantal inwoners dat in Neutraal Moresnet verbleef of er – om welke reden dan ook - een veilig schuiloord had gevonden, de  ontginning van de zinkmijn bepaalde er de hartslag van het leven. In alles gedroeg het ministaatje zich als een onafhankelijk land: even werd een eigen postzegel uitgegeven, een eigen volkslied gecomponeerd en werd gekozen voor het Esperanto als voertaal, of liever: de grote voorvechter ervan, de Franse taalleraar Gustave Roy, ‘wilde het Esperanto een vaderland geven’.

Gesprekken die Van Reybrouck heeft gevoerd met de nabestaanden van een van de inwoners, Emil Rixen, laten de auteur toe het objectief feitenmateriaal over en rond Neutraal Moresnet ook te benaderen vanuit de vraag waar en hoe de wisselvalligheden van de politiek, die zich doorgaans boven de hoofden van de mensen afspeelt, ook ingrijpend het leven van een enkeling kunnen bepalen. Joseph Rixen, de in 1903 geboren zoon uit een (gedwongen) avontuur van zijn moeder met haar ‘baas’, fabriekseigenaar in Duisburg, groeit onder de naam Emil Pauly in een pleeggezin in Moresnet. Mede door het feit dat er van hogerhand wordt gepingpongd met de strook grond die Moresnet heet, wisselt hij van nationaliteit zoals anderen van lijf- en ondergoed.  
 
Emil/joseph, die zelf nooit een familie heeft gekend,  krijgt uiteindelijk elf kinderen, negen zonen en twee dochters. David van Reybrouck beschrijft het leven van zijn hoofdpersonage met bijzonder veel empathie:  
 
‘Daar zit hij dan,  […] het buitenechtelijke kind, de man wiens identiteit zo vaak als een klompje zinkerts is gesmolten en omgesmolten dat er een gelaten onthechting is ontstaan.’
 
En eindigen doet hij met een enig mooie metafoor die zoveel suggereert als het gaat om de loop van de geschiedenis:  
 
‘In het aanpalende weiland zal in het voorjaar het zinkviooltje weer bloeien, het uiterst zeldzame plantje dat enkel op deze zinkrijke gronden gedijt. Nergens anders ter wereld komt het voor. Viola calaminaria, een prachtig geel bloemetje in het gras. Maar nu nog niet. Nu is het winter en valt de eerste sneeuw.’
 
David Van Reybrouck: Zink, De Bezige Bij, Amsterdam 2018, 63 p. ISBN 9789403105604. Distributie WPG Uitgevers 

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri