Je zal maar een vader hebben die na 30 jaren huwelijk zijn
echtgenote zuur in het gezicht gooit om zich de dag nadien een kogel door het
hoofd te jagen. En dan achterblijven met een verminkte moeder die na jaren van
moeizaam herstel de balans opmaakt van haar trieste leven en uit het raam van
haar appartement springt. Net zoals later ook nog zijn zuster zal doen. Je zal
het allemaal maar over je heen krijgen, en daarmee verder moeten leven. Deze
familiale zelfmoordplaag, uit het leven van Jorge Baron gegrepen, creëerde een
twijfelende schrijver-kunstcriticus-drinkebroer die krampachtig maar
vruchteloos poogt om, met zoveel overdaad aan ellende buiten en binnen in hem,
in het reine te komen.
Baron Biza slaagt daarin niét, ook al poogt hij door het
schrijven van dit werk – zijn enige fictieroman – de kwade onderlagen van zijn
gekwelde geest onder controle te krijgen. Overigens is het woord ‘fictie’ hier
nauwelijks aan de orde : hij mag dan wel de gebeurtenissen omkneden zodat ze
naadloos passen in zijn opzet, hij mag zijn protagonisten andere namen geven,
toch is het autobiografisch gehalte overdonderend groot. Hoe hij nooit kon
ontsnappen aan zijn ouders. Hoe hij zijn vader wel kan haten maar er elke dag
sterker op gaat lijken.
Jarenlang – dat is de draad doorheen het verhaal -
begeleidt hij zijn verminkte moeder van hospitaal naar hospitaal, tot in Milaan
toe. Akelig minutieus beschrijft hij de veranderingen in haar geteisterde gelaat,
intussen zijn eigen liederlijke leven verder zettend. Gaandeweg manifesteert
zich daarbij zijn maniakale obsessie met vlees : het ontvleesde gezicht van
zijn moeder, de vleselijke geaardheid van zijn vader (die ondermeer een
pornoroman schreef), de vleselijkheid van de liefde in het algemeen, de
tegenstelling lichaam (vlees!) – geest waarover Sint Jan het heeft. ‘Het vlees’,
zo luidt zijn eindoordeel, ‘heeft een functie: het geeft je genot of laat je
lijden. In beide gevallen is er een ander bij betrokken, een geliefde of een
folteraar, en deelt het met die ander zijn lot’.
Naarmate het verhaal vordert
blijkt ook de confuse politieke realiteit van het toenmalige Argentinië van
Peron – thuisland van de auteur – op de achtergrond mee te spelen. Niet zo
verwonderlijk als men weet dat zijn beide ouders zich daarin actief
engageerden, dat ballingschap en/of opsluiting tijdelijk hun deel was, dat
tijdens de jaren dertig goed en kwaad in hun ‘ongrijpbare’ land dicht bij
elkaar lagen. Ook het tijdelijk zoekgeraakte lichaam van Evita, de mythische
echtgenote van Peron, past in het plaatje : dat enge gegeven contrasteert met
het wedervaren van Jorge’s moeder, die probeert haar eigen verwoeste lichaam
terug te krijgen.
Een en ander leidt ertoe dat Baron Biza bij de lezer overkomt als een
overlopend vat vol tegenstrijdigheden dat na op exploderen staat. Hij voelt
zich voorgoed verbonden met de wereld van zijn moeders wonden, maar slaagt er
niet in om enig houvast te vinden in zijn eigen verkrampte leven. Dat brengt
hem in gedachten terug naar de woestijn waarin zijn vader zich vrijwillig heeft
opgesloten : die van een rabiaat narcistische wereld waarin elk verband met de
ander wordt doorgesneden. Maar ‘mijn mislukking om hem te begrijpen bindt me
aan hem’, zo moet hij erkennen, want ‘de storm van Arón hijgt in mij’. Waarna
hij de lugubere voorspelling doet : ‘Vroeg of laat zal ook ik nog slechts een
tekst zijn’. Wat dit besef in hem teweegbrengt blijft alsnog in het midden,
maar de brute realiteit heeft daarop het antwoord gegeven : op 9 september 2001
stortte auteur zich in Cordoba van een flatgebouw naar beneden, de dood
tegemoet. Op zijn beurt. Drie jaar na de publicatie van deze roman.
Wat ons zodoende
vandaag van Jorge Baron Biza overblijft, is een beangstigend, in verhaalvorm
gepresenteerd zelfbeeld, grotesk in zijn schilderingen en beklemmend van sfeer,
dat resoneert als een gesmoorde kreet van wanhoop. Een roman met schaarse
lichtpunten, vol onderhuidse boosheid en met talloze vragen die stuk voor stuk
open blijven.
Jorge Baron Biza: De woestijn, Signatuur, Amsterdam 2017, 226 p. Vertaling van El desierto y su
semilla door Adri Boon. ISBN 9789056726027. Distributie WPG Uitgevers
Meer besprekingen over Argentijnse literatuur
deze pagina printen of opslaan