Nederlands proza

BOEKEN NR. 10, NOVEMBER 2017

Frank Jochemsen: Niemand dan wij: brieven en tekeningen van Wim Sonneveld en Friso Wiegersma

door Jo Vanderwegen

Na het overlijden van kunstenaar Friso Wiegersma (1925-2006) vond zijn weduwnaar op zolder de correspondentie tussen Wiegersma en diens vorige geliefde, de cabaretier Wim Sonneveld (1917-1974). Samen met Frank Jochemsen maakte hij een keuze uit de brieven; Jochemsen zelf voorzag de teksten van een begeleidend schrijven en voetnoten. Marinka Reuten, bekend van boekomslagen voor diverse uitgeverijen als Atlas en Nijgh & Van Ditmar, verdient dan weer een aparte vermelding omwille van de kwaliteitsvolle boekverzorging. Daarbij besteedde ze veel aandacht aan lettertype en bladspiegel – de ruime uitlijning zorgt voor rust in het hoofd van de lezer. Zeker ook dragen de knappe kleurenreproducties van affiches, originele foto's, ‘friepels’ en de talrijke facsimile’s van de brieven bij aan de kwaliteit van de uitgave.
 
We lezen chronologisch mee, van 1948 tot enkele maanden voor Sonnevelds dood in 1974. De eerste brief dateert van een reis van Wiegersma naar Brussel, in de laatste verbleef Sonneveld in Mexico. Afgesloten wordt er met een fotokatern, én met het lied dat Wiegersma schreef na het plotse overlijden van Wim Sonneveld en dat later bekend zou worden in de vertolking van Willem Nijholt (Het lachen dat we samen deden).
 
Bij aanvang van hun prille liefde bestond er tussen de ontluikende cabaretier en de decorontwerper ook nog een werkrelatie. Wiegersma hielp op de achtergrond mee met Sonnevelds programma’s; pas later zou hij ook teksten voor hem gaan schrijven (Het dorpLieveling enz.). Hoewel Wiegersma zelf vrij openlijk homoseksueel was, bleef Wim Sonneveld tot zijn dood naar de buitenwereld toe zeer gesloten over zijn privéleven. Zijn twee ‘mannen’ (Hubert Janssen was de tweede) werden doorgaans als medewerker voorgesteld aan de buitenwereld. In de brieven leren we een andere Sonneveld kennen. We lezen hoe de liefde ontluikt – de relatie die Sonneveld had met Huub Janssen was op dat moment bekoeld – en opbloeit. Janssen zal echter steeds zeer nauw betrokken blijven bij het leven van Sonneveld en Wiegersma.
 
Naast de liefde is de kunst het andere belangrijke thema in de briefwisseling. Sonneveld beschrijft de films die hij ziet, zoals Silk Stockings in 1957, en ontmoetingen die hij heeft, bijvoorbeeld met George Stevens (regisseur van A Place in the Sun) in Texas. Gedetailleerd gaat hij in op zijn indrukken – ze zullen een belangrijke rol spelen in zijn ontwikkeling als cabaretartiest.
 
De tournees die Sonneveld zowat over de hele wereld brengen, van Curaçao en de Verenigde Staten tot in Japan, boden tevens veel stof tot schrijven. De terminologie uit die tijd blijft gehandhaafd, zodat we nu en dan lezen over ‘boschnegers’ die zijn pad kruisen. Ook anekdotiek heeft vanzelfsprekend een plaats in de brieven: wat te doen met het overgewicht aan bagage bij een vlucht met KLM? Met wie ga je vanavond uit eten? Kortom, normale gesprekken die anders aan de keukentafel gevoerd zouden worden.
 
In de voetnoten wordt soms te veel uitgegaan van de onwetendheid van de lezer (‘Mae West was een Amerikaanse actrice’, ‘Ko van Dijk was acteur’). Over het algemeen zijn het wel nuttige aanvullingen en explicaties van namen en feiten die de briefschrijvers aanhalen.

Voor essentiële inleidingen die Jochemsen bij elk van de zes chronologisch ingedeelde hoofdstukken schreef, steunde hij op diverse reeds gepubliceerde biografieën, zoals het onvolprezen De parel van het cabaret (2006) van Hilde Scholten en Telkens weer het dorp (2000) van Friso Wiegersma.  
 
Nieuwe feiten brengt deze uitgave dan ook niet. Wat echter wel van belang is, is dat we via de brieven de authentieke – en niet de publieke – stem horen van Wim Sonneveld. Daarenboven bieden ze een duidelijk zicht op de ontwikkeling van zijn carrière en van de relatie tussen Sonneveld en Wiegersma. Een belangrijke bonus is de opname van de prachtige tekeningen van Friso Wiegersma, de foto’s van programmaboekjes, onder meer afkomstig uit de Bijzondere Collectie van de Universiteit van Amsterdam én uit privécollecties.
 
Frank Jochemsen: Niemand dan wij: brieven en tekeningen van Wim Sonneveld en Friso Wiegersma, Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam 2017, 240 p. ISBN 9789038804255. Distributie: L&M Books

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri