Vertaald proza

BOEKEN NR. 8, SEPTEMBER 2017

S.Y. Agnon: Een simpel verhaal

door Jo Vanderwegen

Ruim tachtig (!) jaar na de oorspronkelijke uitgave is er nu eindelijk een Nederlandstalige editie van het vermaarde Sipoer pasjoet of Een simpel verhaal (1935) – een van de hoogtepunten uit het oeuvre van de belangrijkste Hebreeuwse schrijver en tevens Nobelprijswinnaar voor Literatuur S.Y. Agnon (1888 -1970). Kenners wijten deze laattijdigheid aan de complexiteit van het taalgebruik van de auteur. Ook sprekers van het moderne Hebreeuws hebben nood aan kennis van traditionele termen en constructies (onder meer afkomstig uit de Talmoed) om tot een goed begrip van de roman te komen.
  
S.Y. Agnon was het pseudoniem van Shmuel Yosef Czaczkes. Hij ontleende zijn naam aan de titel van zijn debuutverhaal. Agnon werd geboren in Pools Galicië, het huidige Oekraïne, verhuisde naar het toenmalige mandaatgebied Palestina, en overleed uiteindelijk in Jeruzalem. Al deze locaties vormen geregeld het decor van zijn boeken.
 
Een simpel verhaal is de chronologisch vertelde geschiedenis van Hirsjl, zoon van de eigenaars van een goedlopende kruidenierszaak. Hoewel Hirsl verliefd is op het dienstmeisje van zijn ouders, Bloeme, wordt hij toch uitgehuwelijkt aan een ander. We zien hoe zijn leven, en in mindere mate dat van Bloeme, vorm krijgt in een traditionele Joodse maatschappij die stilaan te maken krijgt met modernere opvattingen.
 
Dat de roman ook vandaag nog een belangrijke positie inneemt in de Hebreeuwse literatuur, toont de keuze aan van het Nationale Theater van Israël: afgelopen jaar voerde het de toneelbewerking van Een simpel verhaal op in één van de meest traditionele nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever. Dit leidde tot fel protest in de Israëlische culturele wereld aangezien de aanwezigheid van de kolonisten, onder meer nabij Hebron, als belangrijkste obstakel voor vrede in het Midden-Oosten wordt gezien.
 
Een simpel verhaal is een chronologisch verteld verhaal in 37 hoofdstukken, maar simpel is het allerminst. De ironie die al in de titel vervat zit, is exemplarisch en maakt de roman lichter van toon. De inhoud – man gaat gebukt onder de normen en waarden van een maatschappij waarin sociale hiërarchie en religie alles bepalen – is dat immers niet. Hirsjl doet wat God van hem wil en kan daar niet aan ontkomen. Dezelfde passiviteit toont hij ten overstaan van de vrouwen in het verhaal: in de eerste plaats zijn moeder, die vindt dat hij beter met een meisje trouwt van zijn eigen stand dan met het dienstmeisje op wie hij verliefd is. In de tweede plaats heeft hij te maken met een dominante echtgenote én schoonmoeder. Uiteindelijk is het niet zijn eigen wilskracht, maar een externe arts – dokter Langzam (!) – die hem uit het dal helpt waarin hij geestelijk is terechtgekomen.
 
Ook in de structuur is er geen sprake van enige simpelheid: de auteur opent met de dood van de moeder van Bloeme, en eindigt met de geboorte van een tweede zoon voor Hirsjl. We hebben geenszins te maken met een rechttoe-rechtaan vertelling over een man en een vrouw die verliefd op elkaar worden en dan het leven maar met elkaar gaan delen. De traditionele romantiek maakt immers algauw plaats voor de rauwe realiteit waarin niets meer is wat Hirsjl / de lezer dacht.
 
Tenslotte zijn er een aantal motieven die steeds weer in de roman terugkeren en die essentieel zijn voor de opbouw: het belang van dromen, de bedelaar, geld, en de rijkgevulde tafels en daaraan gekoppeld personages die wel of niet eten.
 
Dat alles maakt van Een simpel verhaal een boeiende leeservaring. Enerzijds is er de traditionele leefwereld die op het punt staat te veranderen onder invloed van factoren van buitenaf: we zien hoe dat een eeuw geleden gebeurde in een land dat nog geen land was. Anderzijds is er het rijke taalgebruik, de vloeiende zinnen en de humor die de lectuur tot een spannend avontuur maken.
 
Vertaalster Sylvie Hoyinck leverde knap werk. Eerder al verdiende ze haar sporen met vertalingen uit het Hebreeuws van werk van iconische Israëlische schrijvers als A.B. Yehoshua, Nir Baram en Assaf Gavron. In Een simpel verhaal slaagde ze erin een groot deel van het ook voor kenners van het Hebreeuws moeilijke taalgebruik van Agnon in het Nederlands te bewaren door te kiezen voor zoveel mogelijk traditionele en minder vaak gebruikte uitdrukkingen in het Nederlands (bv. botje bij botje leggendat is het hele eiereneten, enz.). Ook houdt ze de lezer bij de les door het behoud van de nodige Jiddische termen in de Nederlandse versie. Omdat hun betekenis veelal uit de context is af te leiden, nam de uitgever geen glossarium op (voor de enkele uitzondering is er natuurlijk altijd nog het woordenboek).  
 
Bovendien zijn de werken van Agnon geplaatst in een door en door Joods decor uit het begin van de twintigste eeuw, een tijd dat de landkaarten helemaal anders getekend waren – de lectuur vraagt van de lezer dus wel degelijk enige concentratie. Maar wie zich begeeft in de wereld van S.Y. Agnon, zal beloond worden met een gevoel van blijdschap over het feit dat ook zoveel jaar na de oorspronkelijke uitgave, boekenhuizen nog steeds het belang inzien van het vertalen van kwaliteitsvolle buitenlandse literatuur. We kijken uit naar méér S.Y. Agnon in het Nederlands. De eerste horde is alvast genomen.
 
S.Y. Agnon: Een simpel verhaal, Querido, Amsterdam 2017, 256 p. ISBN 9789021405124. Vertaling van Sipoer pasjoet uit het Hebreeuws door Sylvie Hoyinck. Distributie: L&M Books

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri