‘Een kusje op het brood’, zo zou je het beeld kunnen vertalen waarmee de Spaanse succesauteur Almudena Grandes haar roman opent en dat ze tegelijk ook heeft gekozen voor de titel van haar boek. Datzelfde beeld doet de ik-vertelster terugdenken aan haar kindertijd in de jaren zestig,
toen de
dramatische gevolgen van de Spaanse burgeroorlog bij velen nog erg voelbaar
waren in het verlies van familie en vrienden, en de bevolking gebukt ging onder
Franco’s dictatuur:
‘Als er een stuk brood op de grond viel, dwongen de volwassenen de
kinderen het op te rapen en er een kus op te geven voor ze het teruglegden in
het broodmandje, zo groot was de honger geweest in die jaren waarin al die
geliefde personen, van wie niemand hun levensverhaal wilde vertellen, waren
gestorven.’
De
huidige generatie Spanjaarden is dat allemaal vergeten. Er werd hen eigenlijk
ook gezegd dat het beter was om te vergeten en naar de toekomst te kijken, naar
een democratisch Spanje dat mooi, modern en ‘in de mode’ was. Maar door het
collectieve geheugenverlies zijn ook goede dingen van de vorige generaties
weggeveegd. Terwijl in het Nederlands met Kleine
helden gekozen is voor een heel andere titel, geeft het beeld van het brood
op een sterk emotionele manier de centrale thema’s van deze roman weer: honger
en armoede. En dat in een Spanje dat de jongste jaren geteisterd wordt door een
economische crisis, die al in 2008 begonnen is.
Het boek telt drie hoofdstukken:
‘Eerst’, ‘Nu’ en ‘Later’. Het eerste en derde hoofdstuk zijn kort en zouden als
proloog en epiloog beschouwd kunnen worden. Het middelste deel, dat zo goed als
de hele roman uitmaakt, speelt zich af in het heden. Het inleidende hoofdstuk
is een onmisbare schakel, want daardoor wordt het hele verhaal geplaatst
tegenover het verleden en het belang van de geschiedenis en het geheugen.
Spanje heeft altijd armoede gekend en het is niet iets om zich over te schamen,
zo wordt duidelijk in Kleine helden. Terloops wordt daarbij verwezen naar de
migraties in het midden van de twintigste eeuw naar Franse wijngaarden of
Duitse fabrieken. Migratie zal ook voor sommige jongeren van vandaag de enige
uitweg zijn. Tegelijk suggereert de roman hier een herwaardering van de cultuur
van de ouderen.
In het ‘Nu’ neemt Grandes ons mee naar een Madrileense wijk met een zeer
heterogene bevolking: jong en oud, families met of zonder kinderen,
alleenstaanden, Spanjaarden en buitenlanders. Over een periode van ongeveer een
jaar volgen we de verhalen van een hele reeks mensen die getroffen worden door
de crisis. Grandes’ anekdotische en directe stijl doet ons heel dicht bij de
personages komen. Door de grote herkenbaarheid van het dagelijkse leven van
gewone burgers voelen we als lezer heel erg mee met elk van hen. Diana is
gynaecologe en ziet plots hoe haar ziekenhuis door de overheid wordt gesloten.
Marisa werkte jarenlang als journaliste bij Telemadrid en wordt ineens
ontslagen. Sebastián had een succesvol architectenbureau, maar hij verliest
alles. De familie van de kleine Ahmed wordt dan weer uit hun huis gezet.
Je leest hierover in kranten of statistieken, maar deze
pakkende verhalen doen je vanuit een ander perspectief naar de crisis kijken.
Armoede en onzekerheid slaan plots toe bij een middenklasse die dat totaal niet
had zien aankomen.
Individualisme en anonimiteit zijn eigen aan het leven in een grootstad
als Madrid. Wat weten we eigenlijk van de buren? Wat speelt zich af achter de
façades? Door de crisis komt er heel wat in beweging. Mensen trekken de straat
op om te protesteren, ze zetten solidariteitsacties op of nemen kleine
initiatieven om elkaar te helpen. Zo organiseert juf Sofía in haar kleuter- en
lagere school speciale maaltijden omdat enkele kinderen plots geen lunch meer
meebrengen.
Ook heel ontroerend zijn de
scènes in het kapsalon, op zich al een fascinerende plek omwille van de vele
verhalen die er samenkomen. De sympathieke kapster Amalia ziet haar
klantenbestand verminderen en toch doet ze al het mogelijke om de doos voor een
inzamelactie vol te krijgen met levensmiddelen.
Deze roman is als een kleurrijke
mozaïek van uiteenlopende levens die elkaar in voor- en tegenspoed kruisen.
Merkwaardig genoeg kreeg de auteur op dit punt kritiek in de Spaanse media.
Grandes stelde zich als doel een breed panorama te schetsen van de crisis, maar
ze zou maar een gedeeltelijk beeld geven omdat de protagonisten allemaal
geëngageerde, sociaal bewogen en ‘goede’ mensen zijn. Wat Almudena Grandes hier
doet, is inderdaad de lezer een geweten schoppen, en ja, vanuit een veeleer
links-progressieve hoek. Dat moet kunnen, ook vandaag nog.
Almudena Grandes: Kleine helden,
Signatuur, Amsterdam 2016, 267 p. ISBN 9789056725679. Vertaling van Los besos
en el pan door Mia Buursma. Distributie: WPG Uitgevers
deze pagina printen of opslaan