Nederlands proza

BOEKEN NR. 13, DECEMBER 2016

Stefan Hertmans: De bekeerlinge

door Carl De Strycker

Drie jaar na Oorlog en terpentijn, het boek dat zijn doorbraak betekende bij het grote publiek, heeft Stefan Hertmans een nieuwe roman klaar volgens hetzelfde succesrecept: De bekeerlinge. Opnieuw neemt hij als uitgangspunt een waargebeurd verhaal dat aan zijn persoonlijke geschiedenis raakt en dat hij met behulp van zijn verbeelding aanvult, ja zelfs invult.

In De bekeerlinge is dat het leven van de middeleeuwse Vigdis, een jonge christelijke vrouw van adellijke afkomst die haar hebben en houden verlaat als ze verliefd wordt op een joodse jongen. Samen vluchten ze en komen ze terecht in Monieux, het dorpje in de Provence waar de schrijver zo’n duizend jaar later een vakantiehuisje heeft. Als hij zich documenteert over de geschiedenis van het gehucht, waar ooit een pogrom heeft plaatsgevonden, stuit hij op zijn hoofdpersonage. Wanneer hij weet krijgt van een document dat gevonden werd in Caïro en waarin sprake is van een vrouw die gelijkenissen vertoont met Vigdis, koppelt Hertmans beide geschiedkundige gegevens aan elkaar en gaat hij op zoek naar haar levensverhaal. En hoewel er eigenlijk niets met zekerheid over te vertellen valt, zal Hertmans in dit boek toch haar biografie schrijven. Hoe? Door ze van a tot z te verzinnen. Hij noteert:
 
‘Mijn illusie en mijn verlangen om iets van deze vrouw werkelijk na te voelen is uitgemond in het besef dat ze nergens meer aanwezig is, behalve in mijn verbeelding.’
 
Dat is meteen een poëticaal statement: natuurlijk zal ook Hertmans niet vermogen wat historici vergeefs geprobeerd hebben, namelijk meer te weten komen over de historische figuur. Wat de romancier wel kan, is zich inleven en met behulp van fictie een personage tot leven wekken dat ervaarbaar maakt wat de geschiedenis bij gebrek aan documenten niet meer kan vertellen.
 
In het eerste deel van zijn roman schetst Hertmans een soort van Romeo en Julia-verhaal: de door de verschillende geloofsovertuiging van hun respectieve families onmogelijke liefde tussen Vigdis en David zal tragisch eindigen. Ze worden op de hielen gezeten door haar christelijke broers, die Hertmans mee laat optrekken in de eerste kruistocht, wat een verklaring levert voor het brandschatten in Monieux: het zijn ridders op weg zijn naar het Heilige Land die er de synagoge platbranden en de joden zo goed als allemaal uit moorden. Haar man komt om, maar Vigdis weet te ontsnappen al moet ze haar kinderen achterlaten.

Op de vlucht naar Jeruzalem ondergaat ze tal van ontberingen (ziekte, honger, verkrachting), maar in Caïro huwt ze opnieuw met iemand van de hogere stand en lijkt ze rust te vinden. Wanneer ze evenwel bericht krijgt dat haar kinderen nog leven, vlucht ze met haar zoontje uit haar tweede huwelijk opnieuw richting Monieux. Het lukt haar echter niet om haar kinderen uit haar eerste huwelijk terug te vinden en haar jongste kind sterft, waarna ze zelf waanzinnig wordt en overlijdt.
 
Daarmee heeft Hertmans een road novel geschreven waarin hij, tegen de achtergrond van een van de belangrijkste godsdienstoorlogen ooit, een reeks avonturen en tegenslagen vertelt over een vrouw die zich helemaal opoffert voor haar kroost. Om daartoe in staat te zijn, is Hertmans zijn personage achterna gereisd, een werkwijze die natuurlijk iets absurds heeft: de schrijver verzint een personage, verbeeldt zich haar verhaal en reist vervolgens in de voetsporen van zijn romanfiguur de tocht na die hij zelf gefantaseerd heeft. Het is hier dat feit en fictie helemaal in elkaar overvloeien, want om een fictief verhaal te vertellen onderneemt de schrijver wel een werkelijke reis. Zelf zegt hij daarover:
 
‘Hoe onzinnig het ook lijkt, ik wil het landschap met eigen ogen zien, de details in me opnemen, de mogelijke vergezichten. Ik wil achterhalen wat nog zichtbaar zou kunnen zijn na een millennium. Dat is bijna niets – behalve hier en daar het landschap. Ik kan me amper indenken hoe hun tocht verlopen is, al zijn er historische bronnen die me daarbij kunnen helpen. Alles wat ik moet doen is wegstrepen, weghalen, tot zijn essentie herleiden: geen brug, geen autoweg, geen bebouwing, geen verharde bermen, geen geluid ook, haast geen menselijke aanwezigheid. Alles voorzichtig weghalen als een archeoloog, en dan op woeste gronden stuiten.’
 
Hertmans gaat op zoek naar zogenaamde lieux de mémoire: plaatsen waar nog iets oplicht van het verleden; plekken waar hij zich verbonden weet met duizend jaar geleden en die hem inspireren om vervolgens, en met behulp van geschiedenisboeken, een poging te doen om de biografie van zijn personage te construeren. Op die manier is dit een goed gedocumenteerde – en door de vele weetjes die je krijgt opgedist zelfs af en toe enigszins pedante – historische roman, die tegelijk iets weg heeft van Hertmans’ reisboek Steden. En voor wie niet kan geloven in het onwaarschijnlijke verhaal van Vigdis is het een metafictioneel boek over wat literatuur vermag en over de wijze waarop werkelijkheid en verbeelding in elkaar haken bij het schrijven van een roman. Ten slotte wil het boek natuurlijk ook iets zeggen over vandaag: over de waanzin van (godsdienst)oorlogen en conflicten die gewone mensen die gewoon gelukkig willen zijn tot vluchtelingen maken.
 
Amsterdam : De Bezige Bij 2016, 317 p. : foto's. ISBN 9789023499626 

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri