In Demmin, een provinciestad op twee uur rijden ten noorden van
Berlijn, sloegen tussen 28 april en 3 mei 1945 naar schatting zevenhonderd tot
duizend burgers de hand aan zichzelf. Ze stierven door de koord of de kogel,
door vergiftiging of verdrinking. De zelfmoorden werden vaak gezamenlijk
gepleegd. Heel wat ouders sleurden daarbij hun kinderen mee de dood in.
De ongekende golf van
zelfdodingen onder gewone mensen in het Duitse Rijk tijdens de eindstrijd van
de Tweede Wereldoorlog heeft Florian Huber (1967, Nürnberg) met veel inleving
onder de aandacht gebracht. De auteur studeerde geschiedenis en economie. Hij
schrijft historische non-fictie en maakt documentaires. Binnen het tijdskader
dat hij fijnzinnig schetst in Kind,
beloof me dat je de kogel kiest, laat hij veel ruimte voor persoonlijke
getuigenissen gebaseerd op dagboeken, brieven, verslagen, en herinneringen uit
de eerste hand. Een aangrijpende aanpak, die soms wel in overlappingen
resulteert.
In
Demmin, en bij uitbreiding in het oosten van het Duitse Rijk, werd de dodelijke
paniek grotendeels veroorzaakt door de angst voor het oprukkende Rode Leger. De
mensen waren bang voor eerverlies en nietsontziende vergeldingsacties. De
Sovjet-Russische soldaten stonden immers bekend om hun brutale geweld en
massale verkrachtingen. Oog in oog met de nakende ondergang van de
nazi-ideologie, die de bevolking jarenlang richting had gegeven, zagen velen
bovendien geen toekomst meer. Dit laatste speelde ook in het westen van
Duitsland, al vielen er daar ten tijde van de invasie van de geallieerden
beduidend minder mensen aan al dan niet collectieve wanhoopsdaden ten prooi.
Wat ging er
tijdens het Hitler-regime in de hoofden van de Duitsers om? Wat was voor al die
vertwijfelde mensen de zin van het bestaan, als een leven na de ondergang hen
dermate onvoorstelbaar voorkwam, dat ze voor zichzelf en hun naasten slechts de
dood als uitweg zagen? Om die vragen te beantwoorden belicht de auteur de mythe
die rond Hitler ontstond en werd gevoed door zijn succesvolle strijd tegen de
hoge werkloosheid en door zijn expansiepolitiek. Doordat de Führer het zelfbewustzijn
van zijn door de Eerste Wereldoorlog gedemoraliseerde volk weer opkrikte,
verdrongen velen de donkere kanten van zijn beleid. Nieuw zijn de inzichten die
Florian Huber hieromtrent formuleert niet. Toch blijven ze beangstigend.
Voor een krachtige
toets zorgt de buitenstaandersblik van twee oorlogsfotografes die los van
elkaar Duitsland doorkruisten met de in 1944 in Normandië gelande Amerikaanse troepen.
Margaret Bourke-White en Lee Miller – tevens fotomodel en muze van Man Ray –
legden allebei het adembenemende zelfmoordtafereel vast dat zich heeft
afgespeeld in het stadhuis van Leipzig. Hun bevreemdende foto’s zijn in het
boek afgedrukt. ‘In de zware leren meubels lag een familiegroep, die er zo
intiem en levendig uitzag dat het amper te geloven was dat die mensen niet meer
in leven waren’, tekent Margaret Bourke-White op.
De geschiedschrijving heeft nauwelijks aandacht aan deze
zelfmoordepidemie besteed. Redenen daarvoor worden in het vierde en laatste
deel van het boek aangehaald. De persoonlijke drama’s die noch in het naoorlogse
verhaal van de daders aan bod kwamen, noch in dat van de slachtoffers, zijn nu
door Florian Huber met kritisch mededogen uit de schaduw gehaald.
Amsterdam : Hollands
Diep 2016, 318 p. : ill. Vert. van: Kind, versprich mir, dass du dich
erschießt. ISBN 9789048829439
deze pagina printen of opslaan