Vertaald proza

BOEKEN NR. 3, FEBRUARI 2016

Julian Barnes: Het tumult van de tijd

door Kris van Zeghbroeck

The Noise of Time (2016, vert. Het tumult van de tijd) is de eerste roman van Julian Barnes sinds The Sense of an Ending (2011, vert. Alsof het voorbij is), waarvoor hij na drie eerdere nominaties eindelijk de Booker Prize mocht ontvangen. Beide romans vatten in een relatief kort bestek een leven in herinneringen, maar waar Alsof het voorbij is pure fictie is, reconstrueert Barnes in Het tumult van de tijd een fictionele biografie van de Russische componist Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975). Daarbij maakte hij (naast een aantal andere werken) vooral gebruik van de veelgeprezen Shostakovich-biografie (1994, 2006) van Elizabeth Wilson, die Barnes op biografisch vlak materiaal aanleverde en hem met raad en daad bijstond.
 
Over Shostakovitsj bestaan veel verhalen in verschillende versies of uit beperkte bronnen die een klassieke biograaf de nodige kopzorgen zouden geven. Maar voor Barnes waren ze een godsgeschenk omdat hij als fictieschrijver de vrijheid had om zonder onderscheid met het materiaal aan de slag te gaan. In die zin heeft Barnes geen feiten verzonnen, maar heeft hij het bestaande verhalencorpus rond de componist fictioneel bewerkt.

De titel, Het tumult van de tijd, verwijst naar een autobiografisch prozawerk van de Russisch-Joodse dichter Osip Mandelstam (1891-1938), die tijdens het Stalinregime in ongenade viel en stierf in transit naar een kamp in Siberië. Een voorbeeld van het lot dat vele Russische kunstenaars bedreigde die niet scrupuleus de partijlijn volgden. Zo ook de Russische pianist en componist Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975) die zijn hele leven gebukt ging onder dreiging en kritiek van het partijapparaat op zijn leven en werk. De ene keer werd hij opgehemeld, de andere keer werd hij genadeloos verguisd.

Vooral in de schrikkeljaren van zijn leven trokken de onweerswolken samen, wat Barnes inspireerde om de roman op te bouwen rond drie tijdsmomenten van waaruit in de derde persoon met enige afstand op het leven van Sjostakovitsj wordt teruggeblikt. Drie momenten waarin de kunstenaar in aanvaring komt met de politieke macht en zich in allerlei bochten wringt om aan een neerwaartse spiraal te ontsnappen.
 
Het gaat in de eerste plaats om het schrikkeljaar 1936 wanneer een door Stalin bijgewoonde opvoering van de opera Lady Macbeth uit het district Mtsensk zwaar op de korrel wordt genomen door de Pravda als geperverteerde lawaaierige ‘chaos’ (cf. Het tumult van de tijd) die niet strookt met de lijn van de Sovjetkunst. Terwijl zijn vrouw met hun ongeboren kind in het appartement slaapt, staat Sjostakovitsj nachtenlang aangekleed met een koffertje bij de lift te wachten, klaar om door de geheime dienst afgevoerd en ondervraagd te worden.
 
Daarna volgen nog de schrikkeljaren 1948 en 1960 waarin hij enerzijds, na eerdere beschuldigingen en sancties voor het schrijven van anti-Russische ‘formalistische’ muziek, diep vernederd wordt tijdens een door Stalin opgelegde propagandatour naar de Verenigde Staten (om dissidente Sovjetkunstenaars in het diskrediet te brengen) en anderzijds het moment waarop hij met de nodige desillusies en wroegingen gedwongen wordt om partijlid te worden.
 
Barnes schetst doorheen lagen van herinneringen een dwingend en poëtisch beeld van een geniaal musicus die zelden kon opboksen tegen de sterke vrouwen in zijn leven (zijn moeder, zijn eerste geliefde, zijn eerste echtgenote…) en onder het totalitaire Russische regime regelmatig verplicht wordt om in zijn muziek een onderscheid te maken tussen de opgelegde restricties van publieke en de creatieve vrijheden van private muziekstukken. Shostakovitsj is in een (naar zijn aanvoelen) veel te lang leven voortdurend verwikkeld in een uitputtingsstrijd met zijn geweten en integriteit die, verpulverd door het regime, uitmonden in onvermogen, gebrek aan moed en daadkracht. ‘Wat hij hoopte was dat de dood zijn muziek zou bevrijden, bevrijden van zijn leven’.
 
Amsterdam : Atlas/Contact 2016, 222 p. Vert. van: The noise of time door Ronald Vlek. ISBN 9789025446611  

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri