Vertaald proza

Colum McCann: Laat de aarde draaien

door Kris van Zeghbroeck

Dansen op het slappe koord



Laat de aarde draaien opent op zeven augustus 1974 met de spectaculaire en illegale opvoering van de Franse koorddanser Philippe Petit tussen de toppen van de Twin Towers, 110 verdiepingen boven de grond. Het gaat om een haast surrealistische, historische gebeurtenis die de populariteit van de pas gebouwde WTC-torens stevig aanzwengelde. Paul Auster schreef er eerder al over in zijn bundel The Red Notebook (1995), suggererend dat Petit met sierlijke hand zijn naam schreef tussen de twee torens. Toen de torens op 11.09.2001 tegen de vlakte gingen, gaf die heroïsche en kunstzinnige opvoering van Petit voor heel wat mensen (en Colum McCann in het bijzonder) een soort tegengewicht voor het zinloze geweld van 9/11. Vandaar McCanns keuze voor de openingsscène, terwijl op de grond het publiek met verstomming toekijkt en de verschillende hoofdpersonages in naar elkaar groeiende verhaallijnen hun weg zoeken op deze draaiende aardkluit.

New York gaat op dat ogenblik gebukt onder een economische (olie)crisis, de nasleep van het Watergateschandaal en de Vietnamoorlog. Petits wapenfeit (hij noemde de wandeling een 'coup') wordt een metafoor voor McCanns eigen evenwichtsoefening en verbeeldt de drang van de New Yorkers om aan de lasten van het benedengrondse bestaan te ontsnappen. Dat gevoel zit vervat in de titel van Petits biografische boek To Reach the Clouds (2002), dat mede door 9/11 mythische vormen aangemeten kreeg en de basis vormde voor de documentaire film Man on Wire (2007). Zoals de evenwichtskunstenaar zijn balansstok in het midden vasthoudt, is Laat de aarde draaien gestructureerd rond een losstaand hoofdstuk waarin Petit zijn coup voorbereidt. De vele verhaallijnen die rondom het middelpunt zijn opgebouwd, roepen een emotioneel beeld op van New York, waarin ondanks alles de wereld blijft draaien. Dat is een boodschap die gegroeid is uit McCanns verwerking van de feiten en de behoefte om daarover te schrijven zonder de lezer een zoveelste 9/11-roman in de maag te splitsen. 'Hoe nieuw we ook mogen denken te zijn, we zijn gebouwd uit oude stenen'. Met deze Europese gedachte wil McCann duidelijk maken dat we de som zijn van al wat we meegemaakt hebben, dat we geen identiteit hebben zonder geschiedenis. En dat de jaren zeventig ons heel wat over het nieuwe millennium kunnen vertellen.

Sinds de thriller Crash is een auto-ongeluk de ideale manier om een aantal niet-gelinkte levens met elkaar te verbinden. Dat kan de Ierse broeder Corrigan aan den lijve ondervinden. Hij is de toeverlaat van de hoeren in de Bronx die zijn flat als badkamer gebruiken. Als dank bewerken de pooiers hem met hun vuisten. Zo hebben we Jazzlyn,
een jonge prostituee die in de voetsporen van haar moeder, Tillie, treedt om haar twee kindjes te onderhouden. Als Jazzlyn door de politie opgepikt wordt, zorgt Corrigan voor haar vrijlating. Op de terugweg verongelukken ze echter. Dat is een beginpunt van een aantal levens die met elkaar verstrengeld raken. Mensen uit verschillende lagen van de bevolking, die allen met dood en verlies moeten omgaan in deze allegorie op 9/11. Het zijn stuk voor stuk koorddansers die niet ver boven de grond uitkomen, maar des te zwaarder kunnen vallen. Maar uiteindelijk moet iedereen verder: 'Wij struikelen verder [...], brengen wat lawaai in de stilte, vinden in anderen het voortgaan van onszelf. [...] De aarde draait. Wij struikelen verder. Het is genoeg. [...] De aarde draait.' Zo vinden Corrigans broer Ciaran en Lara, de vrouw van de kunstenaar die op Corrigans wagen inreed, elkaar. De levens van een heel scala van personages worden gaandeweg verbonden en het leven van Jazzlyns kinderen krijgt uiteindelijk perspectief. McCann trekt voor zijn personages alle taalregisters open en hanteert een levendige, erg poëtische taal in de beste Ierse traditie. Met vakmanschap en oog voor betekenisvolle details bouwt hij een indringend portret van New York en haar inwoners.

De oorspronkelijke titel Let the Great World Spin gaat terug op een citaat van de Britse dichter Tennyson: 'Let the great world spin forever down the ringing grooves of change...' Een zinsnede die geïnspireerd werd door pre-islamitische gedichten uit de zesde eeuw (Mu'allaqat), die de vraag stellen: 'Is er enige hoop dat deze verwoesting mij troost kan brengen?' Bovendien suggereert het motto uit Aleksander Hemons De dagen van Lazarus een perspectief dat het Amerikaanse navelstaren overstijgt: 'Alle levens die we zouden kunnen leven, alle mensen die we nooit zullen kennen, nooit zullen worden, zijn overal om ons heen. Dat is de wereld.' Binnen dit kader moet Laat de aarde draaien gelezen worden als een ode aan een stad die ondanks de voortdurende vernieuwing toch dezelfde blijft in de jaren zeventig en het eerste decennium van het nieuwe millennium. Dat heeft volgens McCann te maken met het gegeven dat geschiedenis zich niet letterlijk herhaalt, maar rijmt, alsof er een echo in zit. Zo tracht hij met de geest van Philippe Petit op het slappe koord tussen de torens van de verbeelding een uitlaatklep te vinden voor het trauma van 9/11. Niet zodat de wereld in vergelding kan ondergedompeld worden, maar dat de aarde kan verder draaien en vertroosting bieden.

Laat de aarde draaien is McCanns persoonlijkste boek. Nochtans zal hij nooit persoonlijke emoties of zijn familie in zijn fictie opvoeren. Zijn visie op schrijven benadert die van de journalist die hij ooit was, steeds 'op zoek naar een goed verhaal'. Zijn eigen leven zal dan ook slechts 'op een verdoken manier binnensijpelen in zijn werk'. Via zijn schoonvader, die ternauwernood aan de aanslag ontsnapte ? de eerste toren was al in elkaar gestort en de tweede zou het een paar minuten later begeven ? en bedekt in grijs stof voor de deur stond, ervoer de familie McCann de ramp uit eerste hand: 'Hij liep naar onze flat en mijn dochter Isabella viel hem om de hals. Ze liet hem los en zei: "Je staat in brand." Ik stelde haar gerust en zei dat zijn kleren naar vuur roken. "Nee," zei ze, "hij brandt van binnenuit." Dat vond ik een heel scherpe, krachtige observatie, krachtig. Maar ik heb ze niet gebruikt in mijn werk. Ik vond het boeiender om via een omweg bij de torens te komen.' (Interview in De Standaard 08.01.2010).

Phillip Petit wandelde tussen de torens, 'gewoon omdat ze er zijn'. McCann schreef uiteindelijk zijn boek 'omdat ik vond dat ik het moest doen, omdat er iets was dat mijn bloed deed koken. Meteen na de aanslag wist ik dat ik er iets over moest schrijven, omdat ze er niet meer waren'' (Interview in De Morgen 06.01.2010).

Colum McCann, Laat de aarde draaien, Manteau Antwerpen, 2009, p., € 22,5. ISBN 9789022324523. Vert. van: Let the great world spin door Van der Wiel, Frans

Oorspronkelijk verschenen in de Leeswolf 2009

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri