Vertaald proza

Herman Melville: Moby Dick

door Kris van Zeghbroeck

De Samuel Johnson Prize, de grootste Britse prijs voor non-fictie, heeft in zijn shortlist van dit jaar vooral wetenschappelijk georiënteerde boeken opgenomen, waaronder Richard Holmes' biografie van de romantische wetenschap The age of wonder (zie p. 526). De uiteindelijke winnaar werd Philip Hoare (geb. 1958) met zijn boek Leviathan or, The whale (2008), het product van een levenslange passie voor de walvis, het grootste zoogdier op aarde. Hoare is een biograaf die eerder al boeken schreef over o.m. Stephen Tennant, Noël Coward, het militaire hospitaal op Spike Island, en de 'Girlingites', een christelijke Victoriaanse sekte. Hij heeft daarbij een reputatie opgebouwd met een onconventionele manier van schrijven die hem vooral in het geval van Spike Island (2001) de bewondering opleverde van de eind 2001 overleden W.G. Sebald. Hoares moeilijk af te lijnen manier van schrijven, die verwantschap zou vertonen met die van Sebald, maakte dat de promotie van Hoare's werk voortdurend aan het kwaliteitslabel van Sebald opgehangen wordt. Zo draagt Hoare's nieuwste werk op de flap, bijna zeven jaar na Sebalds dood, nog steeds diens zegen: "Philip Hoare's writing is quite untrammeled by convention and opens up astonishing views at every turn". Het werd geen biografie in de strikte zin van het woord, maar een exploratie van de grenzen van memoires, biografie, literaire kritiek, sociale geschiedenis en ecologische literatuur. Het bekroonde resultaat werd door de jury omschreven als een dromerig proza dat zich tot literatuur verheft.

Leviathan is volgens Van Dale een mythisch monsterachtig waterdier uit de Bijbel, vandaag vaak vereenzelvigd met een gigantische krokodil, maar de naam slaat ook op elk ander dier van monsterachtige afmetingen. Dat geldt in het bijzonder voor de walvissen die tot de orde van de 'cetacea' gerekend worden, wat etymologisch afgeleid werd van het Griekse 'ketos' dat staat voor 'zeemonster'. Het is niet toevallig dat Philip Hoare de naam 'Leviathan' gebruikt voor de titel van zijn boek, aangezien die ook regelmatig door Herman Melville gebruikt werd in zijn klassieker Moby Dick (1851), om de verschrikkelijke witte potvis aan te duiden die bejaagd wordt door de wraakzuchtige kapitein Achab. Hoare is een absolute fan van het boek ? hij leest het elk jaar opnieuw alsof het de eerste keer is ? en reist bij momenten in de voetsporen van Melville en zijn personages de walvissen achterna. Vandaar dat The whale, Melvilles ondertitel (én oorspronkelijke titel), als ondertitel van Hoare's boek overgenomen werd. Ook deelt Hoare met Melville het motto uit de titelpagina van de eerste Engelse uitgave van Moby Dick: "Daar slaapt of zwemt / Leviatan, het grootste wat er leeft, / Over de diepte uitgestrekt als kaap / Of drijvend land, en met zijn kiewen zuigt hij / Een zee in, met zijn romp weer uitgespoten." (Milton: Paradise lost). Deze Nederlandstalige versie komt uit de hele rist citaten die aan het verhaal van Moby Dick voorafgaan, in de boeiende vertaling van Barber Van de Pol, die dit jaar herdrukt werd in een paperback-uitgave bij Athenaeum-Polak en Van Gennep.

Hoare, die bijna onder water geboren werd bij een bezoek van zijn ouders aan een duikboot, heeft zijn obsessie met walvissen ontwikkeld vanuit een diepgewortelde angst voor water en zwemmen. Hij leerde pas als volwassene zwemmen en tartte zijn fobie door samen met een walvis te zwemmen. De menselijke obsessie met grote waterdieren is eigenlijk niet zo vreemd, aangezien het tot 1975 duurde, lang na de eerste maanlanding, voor de eerste in het wild levende walvis onder water gefotografeerd werd. Dat neemt niet weg dat er een lange traditie bestaat van walvisjacht die door de commercialisering van walvisolie en andere begeerde ingrediënten als amber, haast tot de uitroeiing van bepaalde soorten leidde. De walvis is intussen uitgegroeid tot een symbool van Greenpeace en heeft ondanks zijn afmetingen een grote aaibaarheidsfactor ontwikkeld. Intussen weet Hoare je te verbazen met allerlei weetjes over de biologische walvis, de bestaande soorten en hun cultuurgeschiedenis. Zo zou de mannelijke narwal, een arctische tandwalvis, zijn lange eenhoorntand (exemplaren met twee slagtanden zijn een zeldzaamheid) als uiterst gevoelig tastorgaan gebruiken. Wanneer een narwal zijn tand verliest, breekt een soortgenoot het uiteinde van zijn tand af in de lege tandopening, om zo de pijn te verlichten.

Als de verteller Ismaël weet Philip Hoare zijn publiek aan zich te kluisteren. De persoonlijke kleur van het verhaal en de golven van enthousiasme waarop het verhaal meegevoerd wordt, zal voor sommigen misschien wat overdreven overkomen. Maar de meeste zullen zich betoverd weten door de tastbaarheid waarmee de mythische wereld van de walvis ontsloten wordt. De vele zwart-witillustraties ondersteunen het verhaal, maar de vaak kleine, functionele foto's komen veel minder tot hun recht dan de prenten en gravures. Bovendien is de plaatsing van de illustraties strikt in functie van de tekst gebeurd, wat niet altijd een evenwichtige lay-out garandeert.

Herman Melville, Moby Dick, Athenaeum-Polak en Van Gennep Amsterdam, 2009, 604 p., € 15. ISBN 9789025364083. Vert. van: Moby Dick door Van de Pol, Barber

Oorspronkelijk verschenen in de Leeswolf 2009

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri