Vertaald proza
John Kennedy Toole: Een samenzwering van idioten
door Kris van Zeghbroeck
De logge, olifanteske Ignatius J. Reilly is in feite een alle zintuigen tartend werkschuw, boeren en winden latend opgeblazen stuk vreten dat op zijn dertigste nog steeds bij zijn alcoholminnende moeder inwoont. De wetten van de zwaartekracht uitdagend, plaatst deze pathetische, arrogante en pretentieuze windbuil zich boven de massa om zijn gal op alles en nog wat te spuwen. Een aan zijn bed verknochte, aan lager wal geraakte academicus die bij monde van Boëthius de vroegmiddeleeuwse filosofie omarmt en tussen tv-afleveringen van 'Yogi Bear' en bioscoopfilms door heel wat rommel richting darmkanaal stuurt.
Als hij door omstandigheden dan toch genoodzaakt wordt de werkende klasse te vervoegen, ziet hij de kans schoon om er een socio-literair werkstuk van te maken: 'Dagboek van een werkende jongeman'. De werkende/i> Ignatius ontpopt zich tot een anarchist die in zijn ijver om de broekenindustrie van Gus Levy nieuw leven in te blazen, de zwarte arbeiders aanzet om hun levensstandaard te verbeteren ("Kruistocht voor Moorse Waardigheid") door de boel kort en klein te slaan. Naast de kuise maar boertige asceet Ignatius wemelt het boek van origineel uitgewerkte karakters als zijn seksgeobsedeerde haat/liefde-vriendin Minkoff, de blunderende Italiaanse politieagent Marcuso, de seniele juffrouw Trixie... en vooral de zwarte -- "Ja, ik heb een nikkerbaantje voor een nikkerloontje gevonden" -- Burma Jones. Een tiental figuren die elkaar vroeg of laat tegen het lijf lopen. Elk van hen krijgt een eigen volwaardige verhaallijn die integraal deel uitmaakt van de centrale plot. Samen vormen de personages een echte samenzwering van idioten, een narrenklucht, een commedia dell'arte die op een onovertroffen wijze het Amerikaanse zuiden en meer bepaald de stad New Orleans typeert. Een gargantueske Mardi Gras (carnaval) die vooral drijft op de gesproken taal. Bij monde van de verschillende karakters wordt een groot aantal taalregisters bespeeld, die door het ontbreken van geloofwaardige Nederlandse alternatieven vrij neutraal, maar inventief vertaald werden. Toch blijft het gevoel overheersen dat je om de taal echt te smaken het origineel naast de vertaling moet lezen.
John Kennedy Toole (1937-1969) schreef A confederacy of dunces (Een samenzwering van idioten) begin jaren '60 tijdens zijn legerdienst in Puerto Rico. Zijn wanhopige pogingen om het in 1964 afgewerkte manuscript gepubliceerd te krijgen, liepen telkens op een sisser uit. Uiteindelijk pleegde hij zelfmoord in 1969 door vergassing in een wagen aan de oever van de Mississippi. De daaropvolgende zeven jaar vatte zijn moeder een kruistocht aan om Johns manuscript aan de man te brengen. Een achttal afwijzingen van uitgeverijen later, klopte ze in 1976 bij de romanschrijver Walker Percy aan. Na veel aandringen begon hij de "nauwelijks leesbare carbondoorslag" te lezen en evolueerde van deprimerend sceptisch over geprikkeld naar wild enthousiast. Hij stuurde op zijn beurt het boek naar een aantal uitgeverijen -- zelfs zijn eigen uitgeverij moest er niets van weten -- en kreeg het te langen leste gepubliceerd bij de Louisiana State University Press in 1980.
Het hek was van de dam: de kritieken waren laaiend enthousiast, Toole wist postuum de Pulitzer Prize 1981 weg te kapen voor de neus van zijn weldoener Walker Percy (genomineerd met The second coming) en meer dan 1,5 miljoen exemplaren gingen in 18 talen over de toonbank. Daar steekt het matige succes van de eerste Nederlandse uitgave (1981) schril tegen af; de belabberde vertaling zal daar voor een belangrijk deel mee te maken hebben. Deze nieuwe vertaling van Paul Syrier -- die eerder al titanenwerk verrichtte met de eerste twee delen van John Dos Passos' USA-trilogie -- is zeer verdienstelijk.
John Kennedy Toole, Een samenzwering van idioten, Vassallucci Amsterdam, 2000, 463 p., € 998. ISBN 9050001513. Vert. van: A confederacy of dunces door Syrier, Paul
Oorspronkelijk verschenen in de Leeswolf 2000
deze pagina printen of opslaan